Czy spadek wchodzi do majątku wspólnego?

• 2024-01-14
• Autor: Joanna Korzeniewska

Małżeństwo to nie tylko związek o charakterze uczuciowym, ale również realna i materialna wspólnota o charakterze prawnym i majątkowym. W czasie trwania małżeństwa nabywane są różne dobra, które najczęściej tworzą majątek wspólny małżonków. Od tej reguły są jednak istotne wyjątki, do których należą m.in. dobra pozyskane w drodze dziedziczenia. W dzisiejszym artykule przyjrzymy się temu zagadnieniu w kontekście podziału majątku, gdy małżeństwo ulega rozwiązaniu przez rozwód.

Wspólnota majątkowa i składniki majątku wspólnego

Większość małżonków nie zawiera umów majątkowych małżeńskich, a więc z mocy prawa powstaje między małżonkami ustawowa wspólnota majątkowa. W jej skład wchodzą składniki majątkowe nabyte przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, a zaliczane do majątku wspólnego, np. zarobki i inne dochody. Zasadniczo wszystko, co nie zostało wprost wyłączone, jest elementem majątku wspólnego. W związku z tym ustawodawca jasno określił, co nie wchodzi do majątku wspólnego, a pozostaje w majątku osobistym. Był to zabieg konieczny, gdyż to, co nie zostało wyłączone, jest elementem majątku wspólnego, który w przypadku rozwodu może zostać poddany podziałowi.

Do wyjątków, które nie wchodzą w skład majątku wspólnego, należą:

• przedmioty nabyte przed powstaniem wspólnoty majątkowej,
• przedmioty nabyte w drodze dziedziczenia, darowizny lub zapisu, chyba że darczyńca czy spadkodawca wyraźnie zastrzegł, że przedmiot ma być podarowany lub odziedziczony przez oboje małżonków,
• elementy majątku wynikające ze wspólności majątkowej łącznej podlegającej innym przepisom niż Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
• prawa niezbywalne mogące przysługiwać jednej osobie,
• przedmioty do użytku osobistego,
• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za rozstrój zdrowia lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę,
• nagrody za osobiste osiągnięcia małżonka (ale nie np. wygrana w totolotka, bo to nie jest osobiste osiągnięcie),
• przedmioty nabyte w zamian za przedmioty z majątku osobistego (np. ktoś miał dom przed ślubem, sprzedał go i za te pieniądze kupił mieszkanie).

Małżonkowie mają również możliwość rozszerzenia wspólnoty majątkowej ponad to, co zostało określone w ustawie, jednakże również i wówczas istnieją pewne ograniczenia. Mianowicie nie jest dopuszczalne rozszerzenie wspólnoty majątkowej na przedmioty nabyte wskutek dziedziczenia, zapisu, darowizny, a także prawa niezbywalne mogące przysługiwać tylko jednej osobie, prawa wynikające ze wspólności łącznej, która podlega innym przepisom, wierzytelności z tytułu uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia.

Postępowanie o podział majątku wspólnego a spadek

Po rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód ustaje między małżonkami wspólnota majątkowa. Majątek wspólny może zostać podzielony – zarówno podczas postępowania sądowego, jak i w drodze ugody zawartej przed notariuszem. Postępowanie takie często bywa skomplikowane i długotrwałe, w szczególności jeśli byli małżonkowie nie potrafią dojść do porozumienia co do sposobu podziału.

Istnieje kilka sposobów na dokonanie podziału majątku wspólnego. To, jaki zostanie wybrany, uzależnione jest w dużej mierze od woli stron, ale również możliwości dokonania podziału. Możliwe jest więc dokonanie podziału majątku w następujący sposób:

• przyznanie małżonkom określonych składników majątku wspólnego tak, aby wypadało to po równo dla każdego z małżonków bez obowiązku spłaty,
• przyznanie całości lub części składników majątku wspólnego z obowiązkiem dopłaty na rzecz współmałżonka,
• podział fizyczny określonego składnika (składników) majątku wspólnego,
• podział do używania, korzystania,
• sprzedaż licytacyjna i podział uzyskanych środków.

Postępowanie o podział majątku może obejmować jedynie te składniki, które wchodzą w skład majątku wspólnego niezależnie od tego, co w nim jest, czy są tam jedynie ruchomości, czy również nieruchomości i ile ich jest. W związku z tym, jeśli któreś z małżonków odziedziczyło jakieś składniki majątku, np. dom lub samochód, to nie podlegają one procedurze podziału majątku, jako że spadek wchodzi do majątku osobistego. Wyjątkiem byłaby sytuacja, gdyby małżonek, który odziedziczył spadek, później podarował w nim udział współmałżonkowi, co jest dopuszczalne i zgodne z prawem. Małżonek może darować udział w odziedziczonej nieruchomości poprzez dokonanie darowizny z majątku osobistego do majątku wspólnego lub też z majątku osobistego do majątku osobistego drugiego małżonka. Jeśli zostałaby dokonana darowizna z majątku osobistego do majątku wspólnego, wówczas w trakcie postępowania o podział majątku wspólnego także taka nieruchomość podlegałaby podziałowi, jako że stałaby się częścią majątku wspólnego. Na marginesie należy nadmienić, iż nawet jeśli nieruchomość należy do majątku osobistego jednego z małżonków, drugi małżonek ma prawo do zamieszkiwania w niej do czasu prawomocnego wyroku orzekającego rozwód. Nawet jeśli małżonkowie są w trakcie rozwodu, nie jest możliwe dokonanie eksmisji, co jest dopuszczalne dopiero po rozwodzie.

Podział majątku a nakłady na majątek spadkowy

Postępowanie o podział majątku wspólnego po rozwodzie potrafi być czasem bardzo skomplikowane oraz długotrwałe. Przy wydawaniu orzeczenia trzeba wziąć pod uwagę bardzo wiele kwestii oraz aspektów dotyczących majątku wspólnego. Należy przede wszystkim sprawdzić i dokonać analizy, co wchodzi w skład majątku wspólnego, jakie są składniki majątku. Na stronach postępowania ciąży obowiązek wskazania ich wszystkich, w przeciwnym wypadku sąd je po prostu pominie. Dlatego też strony powinny dochować należytej staranności. Niekiedy pojawiają się również kwestie dodatkowe, takie jak np. nakłady z majątku z majątku osobistego na wspólny lub też ze wspólnego na majątek osobisty.

Wyobraźmy sobie sytuację, iż jedno z małżonków odziedziczyło nieruchomość. Mieszkali w niej oboje przez lata, inwestowali, remontowali. Następnie doszło do rozwodu i nieruchomość nie została podzielona, gdyż wchodziła do majątku osobistego, zatem drugi małżonek nic z niej nie otrzymał. Co jednak z poczynionymi nakładami, które były dokonywane przez wiele lat? Otóż zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków, np. nieruchomość, która została nabyta w drodze spadku. Wyjątkiem są wydatki i nakłady konieczne czynione na przedmioty majątkowe przynoszące dochód, tak więc przy nieruchomości zamieszkanej przez małżonków zasadniczo nie ma to miejsca. Jeśli nakłady wynosiły przykładowo 100 tys. zł, małżonek, który nie jest właścicielem nieruchomości, może dochodzić zwrotu 50 tys. zł, jako że to (mówiąc w uproszczeniu) jego połowa wniesionych nakładów. W tego typu postępowaniach największe trudności nastręczają kwestie dowodowe. Małżonek, który domaga się zwrotu nakładów, powinien wskazać, na czym polegały, co poczyniono i jaka była ich wysokość. Może to wymagać z jednej strony zeznań stron oraz świadków, by wykazać, jakie nakłady poczyniono (co dokładnie wyremontowano i kiedy) oraz na przykład paragonów czy rachunków, aby wykazać ich wysokość. Nieraz okazuje się, że potrzebne jest również przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego rzeczoznawcy do spraw budownictwa lub szacowania wartości nieruchomości, by wskazać, jaka była wartość tych nakładów (jeśli nie ma rachunków i faktur na wszystko, są wątpliwości lub trzeba ustalić, o ile wzrosła wartość nieruchomości po poczynionych nakładach). Takie sprawy potrafią być bardzo skomplikowane i dlatego też nieraz postępowanie o podział majątku trwa dłużej niż sprawa o rozwód.

Mimo że po zawarciu małżeństwa między małżonkami powstaje wspólnota majątkowa, nie wszystko wchodzi w jej skład. Do takich wyjątków należą składniki majątku nabyte w drodze dziedziczenia. Majątek spadkowy nie podlega podziałowi, gdyż nie jest częścią majątku wspólnego, chyba że później małżonek dokonał darowizny do majątku wspólnego. Jeśli poczyniono nakłady na majątek spadkowy z majątku wspólnego, małżonek niebędący właścicielem może domagać się zwrotu połowy poniesionych nakładów, co wymaga nieraz przeprowadzenia skomplikowanego postępowania dowodowego.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59