Czy urząd skarbowy może dokonać oględzin mieszkania?

• 2024-01-20
• Autor: Marcin Sądej

Urzędy skarbowe są wyposażone w wiele uprawnień względem możliwości weryfikacji obowiązków podatników. W tym zakresie chodzi przede wszystkim o sprawdzenie prawidłowości rozliczenia podatku przez podatników. Pojawia się pytanie, jak dalece US może ingerować w prawa podatnika i czy uprawnienia nadane urzędnikom skarbowym pozwalają na wejście na teren prywatnej nieruchomości celem dokonania oględzin. Postaramy się odpowiedzieć na to pytanie.

Konstytucyjne prawo nienaruszalności mieszkania

Co ciekawe, najważniejszy akt w polskim porządku prawnym, czyli Konstytucja, odnosi się do zagadnienia nienaruszalności mieszkania.

Jak stanowi art. 50 Konstytucji – przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony.

Ponadto z art. 31 ust. 3 Konstytucji możemy wyprowadzić kolejny wniosek. Regulacja umożliwiająca przeszukanie mieszkania musi być konieczna do zapewnienia bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób, przy czym ograniczenia wprowadzane w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw nie mogą naruszać ich istoty.

Oględziny mieszkania w ramach postępowania podatkowego

Aktem prawnym, który reguluje kwestię oględzin mieszkania w zakresie spraw podatkowych jest Ordynacja podatkowa. Warto podkreślić, że ustawa ta zawiera przepisy odnoszące się do oględzin zarówno w toku postępowania podatkowego, czynności sprawdzających oraz kontroli podatkowej.

Na początek zajmijmy się możliwością oględzin mieszkania w ramach postępowania podatkowego. Jak stanowi art. 198 Ordynacji podatkowej – organ podatkowy może w razie potrzeby przeprowadzić oględziny.

Podatnik będący stroną postępowania podatkowego musi być zawiadomiony o terminie oględzin przynajmniej na 7 dni przed terminem. Wynika to z treści art. 190 Ordynacji podatkowej. O przeprowadzeniu oględzin organ podatkowy rozstrzyga w formie postanowienia. Postanowienie to powinno zawierać szczegółowe informacje o przedmiocie oględzin, w tym o miejscu, w którym się on znajduje. Na postanowienie w sprawie przeprowadzenia oględzin nie przysługuje zażalenie. Może ono być zaskarżone dopiero w odwołaniu od decyzji.

Nie ulega wątpliwości, że regulacje dotyczące oględzin mieszkania w toku postępowania podatkowego są skromne. Możemy jednak wyciągnąć z nich jeden bardzo istotny wniosek. Otóż o planowanych oględzinach podatnik musi zostać powiadomiony. To zaś oznacza, że podatnik nie może zostać zaskoczony wizytą pracowników US we własnym mieszkaniu.

Zobacz też: Jak urząd skarbowy sprawdza darowizny

Oględziny mieszkania w ramach czynności sprawdzających

Jednym z celów czynności sprawdzających jest ustalenie stanu faktycznego w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi dokumentami. Również i w tym zakresie przepisy odnoszą się do możliwości dokonania oględzin.

Jak bowiem wynika z art. 276 Ordynacji podatkowej – organ podatkowy, za zgodą podatnika, może dokonać oględzin lokalu mieszkalnego lub części tego lokalu, jeżeli jest to niezbędne do zweryfikowania zgodności stanu faktycznego z danymi wynikającymi ze złożonej przez podatnika deklaracji oraz z innych dokumentów potwierdzających poniesienie wydatków na cele mieszkaniowe.

W tym przypadku pracownik organu podatkowego, w porozumieniu z podatnikiem, ustala termin dokonania oględzin. Podpisaną przez podatnika adnotację o ustaleniu terminu oględzin zamieszcza się w aktach sprawy. W razie nieudostępnienia lokalu mieszkalnego w uzgodnionym terminie organ podatkowy może wyznaczyć nowy termin przeprowadzenia oględzin. Pracownik organu podatkowego sporządza protokół przeprowadzonych oględzin, który dołącza do akt sprawy.

Jak widać, w tym przypadku przepis już wprost wskazuje na konieczność uzyskania zgody podatnika. Bez wątpienia jest to przepis spełniający konstytucyjną normę, ponieważ brak zgody podatnika uniemożliwia przeprowadzenie oględzin.

Natomiast w sytuacji, gdy podatnik nie udostępni lokalu do oględzin, pracownik US wyznacza drugi termin. Przy czym w tym przypadku nie jest wymagane porozumienie z podatnikiem co do daty dokonania oględzin, ale oczywiście konieczna jest jego zgoda na udostępnienie lokalu poddanego oględzinom.

Przeprowadzenie oględzin mieszkania i ich wyniki powinny zostać utrwalone w postaci protokołu dołączanego do akt sprawy.

Oględziny mieszkania w ramach kontroli podatkowej

Tematyka oględzin nieruchomości jest także regulowana przez przepisy stanowiące o kontroli podatkowej.

Jak wynika z treści art. 288 Ordynacji podatkowej – kontrolujący ma prawo wstępu na teren, do budynku lub lokalu mieszkalnego kontrolowanego w celu dokonania oględzin oraz przeszukania lokali mieszkalnych, innych pomieszczeń lub rzeczy, jeżeli powzięto informację o prowadzeniu niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej albo w przypadku gdy są tam przechowywane przedmioty, księgi podatkowe, akta lub inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie istnienia obowiązku podatkowego lub określenie wysokości zobowiązania podatkowego.

Wymienione czynności przeprowadzają upoważnieni pracownicy organu podatkowego po uzyskaniu, na wniosek organu podatkowego, zgody prokuratora rejonowego. Przed przystąpieniem do tych czynności kontrolowanemu okazuje się postanowienie prokuratora o wyrażeniu na nie zgody. Przepisy Kodeksu postępowania karnego o przeszukaniu odnoszące się do Policji mają także zastosowanie do kontrolujących. Sporządza się protokół tych czynności, który wymaga zatwierdzenia przez prokuratora. W razie odmowy zatwierdzenia protokołu materiały i informacje zebrane w toku czynności nie stanowią dowodu w postępowaniu podatkowym.

Zasadniczo zatem w toku kontroli podatkowej dokonanie oględzin lokalu mieszkalnego kontrolowanego dokonywane jest za jego zgodą, chyba że organ podatkowy uzyska zgodę prokuratora. Warto odnotować, że jedynie przepisy stanowiące o kontroli podatkowej wspominają o uzyskaniu zgody prokuratora na przeszukanie mieszkania.

Możemy zatem wskazać, że regulacje odnoszące się do oględzin mieszkania znajdziemy w wielu przepisach Ordynacji podatkowej. Nie można jednak zapominać, że nienaruszalność mieszkania jest konstytucyjnym prawem podatnika, w związku z czym o oględzinach podatnik musi zostać powiadomiony i musi wyrazić zgodę na wejście pracowników US do mieszkania.