Czynny żal - jak napisać, kiedy złożyć?

• 2024-02-11
• Autor: Marcin Sądej

Co to jest czynny żal i kiedy można go zastosować? Tym zagadnieniem zajmiemy się w tym artykule. Podatnicy mogą ponosić odpowiedzialność nie tylko podatkową, ale również karnoskarbową. W przypadku popełnienia czynu zabronionego wymienionego w Kodeksie karnym skarbowym podatnikowi grozi określona kara. Przed odpowiedzialnością karnoskarbową można się jednak uchronić poprzez zastosowanie czynnego żalu. W dzisiejszym artykule dokładnie przeanalizujemy wszystkie niezbędne warunki do zachowania skuteczności czynnego żalu.

Kiedy można złożyć czynny żal?

Instytucji czynnego żalu został poświęcony cały art. 16 Kodeksu karnego skarbowego (K.k.s.). Ogólna definicja czynnego żalu wskazuje, że nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu. W przepisie tym odnajdziemy również uregulowania odnoszące się do formy czynnego żalu, bowiem wskazano, że zawiadomienie w tym temacie może być złożone na piśmie albo przekazane ustnie do protokołu.

Dodatkowo czynny żal jest bezskuteczny jeżeli został złożony:

1) w czasie, kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego;

2) po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

Powyższe oznacza, że aby czynny żal uchronił podatnika przed odpowiedzialnością karnoskarbową, musi zostać złożony zanim organ podatkowy podejmie czynności służbowe. Przykładowo złożenie czynnego żalu jest bezskuteczne w sytuacji, gdy wobec podatnika są prowadzone czynności sprawdzające lub kontrola podatkowa.

Pamiętajmy, że istotą czynnego żalu jest to, aby podatnik samodzielnie wykazał skruchę i dobrowolnie powiadomił organ podatkowy o popełnionym czynie zabronionym.

Zobacz też: Zgłoszenie darowizny po terminie a czynny żal

Czy czynny żal chroni przed zapłatą zaległego podatku?

Odpowiadając na postawione pytanie, należy bardzo wyraźnie podkreślić, że czynny żal chroni wyłącznie przed odpowiedzialnością karnoskarbową. W żadnym wypadku jego złożenie nie eliminuje konieczności uregulowania zaległości podatkowej czy też odsetek za zwłokę.

Co więcej, zwróćmy uwagę, że zgodnie z art. 16 § 2 K.k.s. czynny żal stosuje się tylko wtedy, gdy w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną uszczuploną popełnionym czynem zabronionym. Jeżeli czyn zabroniony nie polega na uszczupleniu tej należności, a orzeczenie przepadku przedmiotów jest obowiązkowe, sprawca powinien złożyć te przedmioty, natomiast w razie niemożności ich złożenia – uiścić ich równowartość pieniężną.

Jak widać, uregulowanie należności jest warunkiem skuteczności czynnego żalu. W konsekwencji czynny żal nie tylko nie chroni przed zapłatą podatku, ale okoliczność uregulowania należności we wskazanym przez organ podatkowy terminie jest obowiązkowa, aby czynny żal wywołał skutki prawne i uchronił podatnika przed odpowiedzialnością karnoskarbową.

Warunki skuteczności czynnego żalu

Do tej pory ustaliliśmy, że skuteczność ochrony wynikającej z czynnego żalu jest uzależniona od dokonania zawiadomienia we właściwym momencie oraz uregulowania należności lub poddaniu się przepadkowi przedmiotów.

Art. 16 K.k.s. zawiera jednak dodatkowe warunki wskazujące, kiedy czynny żal w ogóle nie znajdzie zastosowania. Czynnego żalu nie stosuje się wobec sprawcy czynu zabronionego, który:

1) kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego;

2) wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego;

3) zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem kierował, chyba że zawiadomienia dokonał ze wszystkimi członkami grupy lub związku;

4) nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.

Korekta deklaracji a czynny żal

Istnieje również przepis, który reguluje czynny żal w przypadku złożenia prawnie skutecznej korekty deklaracji. W myśl bowiem art. 16a K.k.s. – nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, kto złożył prawnie skuteczną korektę deklaracji podatkowej i w całości uiścił, niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ, należność publicznoprawną uszczuploną lub narażoną na uszczuplenie.

Powyższy przepis dotyczy zatem ściśle określonej grupy czynów zabronionych związanych z deklaracjami podatkowymi. Skorzystanie z tej formy jest zatem możliwe w tych przypadkach, które dotyczą niezłożenia deklaracji podatkowej lub zaniżenia kwoty podatku wynikającej z takiej deklaracji, co w dalszej kolejności spowodowało uszczuplenie lub narażenie na uszczuplenie należności publicznoprawnej.

Zwróćmy uwagę, że w opisanej sytuacji nie ma konieczności składania odrębnego zawiadomienia w formie czynnego żalu. Skutek w postaci ochrony przed odpowiedzialnością karnoskarbową wywołuje już samo złożenie korekty deklaracji.

Na marginesie warto wskazać, że nie w każdym przypadku jest możliwe złożenie korekty. Jak podaje art. 81b Ordynacji podatkowej uprawnienie do skorygowania deklaracji ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej – w zakresie objętym tym postępowaniem lub kontrolą. Korekta deklaracji złożona w powyższym przypadku nie wywołuje skutków prawnych. Organ podatkowy zawiadamia pisemnie składającego korektę o jej bezskuteczności.

Jak napisać czynny żal?

Art. 16 K.k.s. wskazuje jedynie, że zawiadomienie o czynnym żalu powinno być złożone pisemnie lub ustnie do protokołu. Nie ma natomiast w przepisie wymienionych obowiązkowych elementów takiego zawiadomienia. Ustawa nie przewiduje również żadnego urzędowego formularza w tym zakresie.

Powyższe powoduje, że czynny żal może zostać napisany w dowolnej formie pisemnej, przy założeniu zachowania podstawowych danych, takich jak wskazanie danych personalnych podatnika, opis popełnionego czynu zabronionego, wskazanie woli uregulowania powstałej zaległości podatkowej.

Warto także zwrócić uwagę, że skuteczność czynnego żalu w żaden sposób nie jest uzależniona od wyjaśnienia przyczyn popełnienia czynu zabronionego. W konsekwencji, z perspektywy ochrony bez znaczenia jest wskazanie motywów działania podatnika. Już sam fakt złożenia czynnego żalu wywołuje skutek prawny. Złożenie czynnego żalu nie wiąże się z żadnymi opłatami.

Podsumowując, należy wskazać, że czynny żal jest bardzo pomocną instytucją chroniącą podatników przed odpowiedzialnością karnoskarbową. Trzeba jednak mieć na uwadze, że ustawa zastrzega jego skuteczność przy spełnieniu określonych warunków. Warto zatem przed złożeniem zawiadomienia skonsultować się z profesjonalnym doradcą, który zwróci uwagę na wszelkie niuanse.