Darowizna pieniędzy - jak uniknąć zapłaty podatku?

• Autor: Marcin Sądej

W momencie dokonania darowizny pieniędzy pojawia się bardzo wiele pytań co do podatkowych konsekwencji zawarcia takiej umowy. Jak wiadomo, taka darowizna pod pewnymi warunkami może korzystać z całkowitego zwolnienia od podatku. Przeanalizujmy zatem klasyczne sytuacje darowizny pieniędzy.

Całkowite zwolnienie z podatku od spadków i darowizn także przy darowiźnie pieniędzy

Zasadniczo darowizna podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Osobą zobowiązaną do zapłaty podatku jest obdarowany, tj. podmiot, który otrzymuje darowiznę. Jednakże ustawa o podatku od spadków i darowizn przewiduje możliwość całkowitego zwolnienia darowizny od podatku. Jak wskazuje art. 4a tej ustawy – zwalnia się od podatku nabycie pieniędzy w drodze darowizny małżonka, zstępnych(dzieci, wnuków), wstępnych(rodziców, dziadków), pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli osoby te zgłoszą fakt otrzymania darowizny w ciągu 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego do właściwego naczelnika urzędu skarbowego na formularzu SD-Z2 oraz jeżeli przekazanie darowizny odbyło się na rachunek bankowy nabywcy lub przekazem pocztowym.

Zwróćmy zatem uwagę, że w przypadku darowizn pieniędzy pomiędzy członkami najbliższej rodziny możliwość skorzystania z całkowitego zwolnienia uzależnione jest od spełnienia dwóch warunków. Po pierwsze, obdarowany musi złożyć do naczelnika US właściwego ze względu na jego miejsce zamieszkania zgłoszenie SD-Z2 w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy – obowiązek podatkowy przy darowiźnie powstaje z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia, czyli po prostu z chwilą przekazania środków obdarowanemu. Drugi warunek dotyczy sposobu przekazania darowizny. Ze zwolnienia korzystają wyłącznie te, które zostały dokonane na rachunek bankowy lub przekazem pocztowym. W rezultacie przekazanie darowizny gotówki do ręki wyklucza możliwość skorzystania ze zwolnienia.

Skutki przekroczenia terminu na zgłoszenie darowizny pieniężnej

Mogą zdarzyć się sytuacje, że obdarowany nie złoży zgłoszenia SD-Z2 w terminie ustawowym. Czy można zatem wnioskować o przywrócenie takiego terminu?

Niestety nie. Zarówno organy podatkowe, jak i sądy administracyjne jednolicie wskazują, że niedopełnienie obowiązku zgłoszenia nabycia darowizny i przekroczenie terminu powoduje utratę prawa do zwolnienia od podatku. Takie stanowisko zajął choćby NSA w wyroku z 21.09.2010 r., II FSK 685/09. Termin sześciu miesięcy przewidziany na dokonanie zgłoszenia nie może zostać przywrócony ani też ponownie wyznaczony. Co więcej, bez znaczenia są tu takie okoliczności, jak brak winy czy niewiedza podatnika.

Pamiętajmy, że skutkiem przekroczenia terminu jest utrata prawa do zwolnienia od podatku, co oznacza, że osoba obdarowana musi rozliczyć podatek od darowizny na zasadach ogólnych.

Darowizna pieniędzy dokonana wprost na rachunek dewelopera

Wskazaliśmy, że jednym z warunków całkowitego zwolnienia od podatku jest dokonanie darowizny na rachunek bankowy nabywcy. Tymczasem bardzo często dochodzi do sytuacji, w których przelew odbywa się nie na rachunek obdarowanego, lecz wprost na konto sprzedawcy nieruchomości czy dewelopera.

Na szczęście dla podatników również w takich okolicznościach zachowane zostaje prawo do skorzystania ze zwolnienia. Istotne bowiem jest, że nabycie tytułem darowizny jest udokumentowane dowodem przekazania na rachunek bankowy i na rzecz osoby obdarowanej. Jak wskazał Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji z 18.08.2017 r., nr 0111-KDIB4.4015.84.2017.2 MPU, fakt, iż środki pieniężne objęte darowizną nie zostały przekazane bezpośrednio na konto podatnika, lecz z rachunku bankowego darczyńcy na rachunek osoby sprzedającej podatnikowi nieruchomość, nie ma wpływu na zastosowanie zwolnienia, o którym mowa w art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Otrzymanie darowizny pieniężnej z majątku wspólnego rodziców

Z ciekawym problemem spotykamy się, gdy dana osoba ma otrzymać darowiznę pieniędzy od swoich rodziców z ich majątku wspólnego. Podatnicy często zastanawiają się, czy w takiej sytuacji należy złożyć jedno zgłoszenie na całą kwotę otrzymanej darowizny od jednego rodzica, czy bezpieczniej będzie złożyć dwa druki SD-Z2, na których należy wskazać każdego rodzica i po połowie ogólnie otrzymanej kwoty.

Aby wyjaśnić powstałe wątpliwości, w pierwszej kolejności musimy sięgnąć do przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.), który reguluje kwestie majątku wspólnego. Jak wskazuje art. 36 § 2 K.r.o. – każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym. Przy czym w myśl art. 37 § 1 pkt 4 K.r.o. – zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych. Jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna.

Jak z tego wynika, dopuszczalna jest sytuacja, w której umowa darowizny jest zawierana wyłącznie między jednym rodzicem a dzieckiem. Co jednak istotne dla ważności takiej darowizny – konieczne jest wyrażenie zgody przez drugiego małżonka.

W świetle tych regulacji możliwe jest zatem, aby tylko jeden z małżonków był stroną umowy darowizny, ale dla ważności takiej umowy drugi małżonek musi wyrazić na nią pisemną zgodę.

Przechodząc do kwestii podatkowych, wskazać należy, że zgodnie z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn – całkowicie zwolnione od podatku są darowizny pomiędzy członkami najbliższej rodziny, jeżeli obdarowany otrzymał darowiznę w formie przelewu bankowego i w ciągu 6 miesięcy od dnia otrzymania darowizny zgłosi ten fakt do urzędu skarbowego na formularzu SD-Z2. Do zgłoszenia należy dołączyć potwierdzenie przelewu.

Podsumowując: umowa darowizny środków pieniężnych może zostać zawarta pomiędzy jednym rodzicem a na przykład synem. Istotne jest, aby w treści umowy darowizny znalazł się zapis, że drugi rodzic jako małżonek wyraża zgodę na taką darowiznę z majątku wspólnego. W takim przypadku obdarowany składa tylko jedno zeznanie SD-Z2, wskazując tego rodzica, który zawarł z nim umowę darowizny. Potwierdza to treść interpretacji Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 05.05.2016 r., nr IPPB2/4515-55/16-2/AF. W piśmie tym organ wskazał, że darowiznę uznaje się za otrzymaną od tej osoby, która zawarła umowę darowizny. Bez znaczenia pozostaje fakt, że darowana kwota środków pieniężnych będzie pochodzić z majątku wspólnego darczyńcy i jego małżonka. Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wymagają wprawdzie zgody małżonka na dokonanie darowizny z majątku wspólnego, jednakże z faktu tego nie można wywodzić, że wyrażając taką zgodę drugi z małżonków również staje się stroną umowy darowizny.

Odwołanie darowizny pieniędzy

Jak wskazuje art. 898 § 1 Kodeksu cywilnego – darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Jeżeli zatem obdarowany przekroczy termin na zgłoszenie SD-Z2, czy w celu uniknięcia konieczności zapłaty podatku można odwołać darowiznę i uznać ją za niebyłą?

Pomijając fakt, że odwołanie darowizny jest czynnością trudną (może się odbyć tylko z uwagi na rażącą niewdzięczność obdarowanego), to i tak odwołanie nie wywołuje skutków wstecz. Mówiąc inaczej: odwołanie darowizny nie przekreśla ważności i skuteczności pierwotnie dokonanej darowizny. W konsekwencji nawet w przypadku skutecznego odwołania darowizny obdarowany i tak będzie zobowiązany do zapłaty podatku.

Darowizna pieniędzy z zagranicy

Na zakończenie odnieśmy się jeszcze do kwestii darowizny pieniędzy otrzymanej od osoby z zagranicy. Trzeba bowiem w tym miejscu wskazać, że również taka darowizna podlega pod polskie przepisy podatkowe. W art. 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn czytamy, że nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą podlega podatkowi, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Jeżeli zatem obdarowany jest polskim obywatelem lub ma miejsce stałego pobytu na terenie RP, to darowiznę pieniędzy z zagranicy należy rozliczyć w Polsce. Naturalnie w takiej sytuacji możliwe jest skorzystanie z całkowitego zwolnienia od podatku, o ile spełnione zostaną warunki ustawowe.

Podsumowując, trzeba zaznaczyć, że darowizna pieniędzy, choć jest zjawiskiem powszechnym, to jednak może przysporzyć podatnikom wielu kłopotów. Nie możemy bowiem zapominać, że każdy przypadek jest inny, a obowiązujące przepisy należy stosować adekwatnie do konkretnego stanu faktycznego. Warto zatem postarać się o indywidualną poradę specjalisty, tak aby bez problemu uporać się z kwestią podatku od darowizny pieniędzy.