Mamy 12 503 opinii naszych Klientów
Z chwilą śmierci bliskiej nam osoby nie zastanawiamy się, jakie to może mieć dla nas konsekwencje w sferze prawnej. Gdy do dziedziczenia dochodzi jeden spadkobierca, to sprawa dziedziczenia jest prosta, ale problemy mogą się pojawić, gdy majątek spadkowy przypada kilku osobom. Powstaje wówczas pytanie, jak podzielić spadek i rozdysponować konkretne składniki spadku pomiędzy spadkobierców. Dzisiejszy artykuł jest poświęcony tematyce działu spadku.
Jeżeli po zmarłej osobie spadek przypadnie kilku osobom, to są one współspadkobiercami. Majątek spadkowy jest objęty wówczas wspólnością, do której stosujemy odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Każdy spadkobierca ma określony ułamkowo udział w spadku. Nie wiadomo jednak jeszcze, które przedmioty majątkowe lub prawa przypadną określonej osobie. Z tego powodu każdy ze współspadkobierców – podobnie jak to jest przy współwłasności – jest współposiadaczem tych przedmiotów. Może z nich korzystać w takim zakresie, jaki da się pogodzić z analogicznym prawem pozostałych współspadkobierców. Osoba uprawniona nie może także bez zgody pozostałych osób rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. Na tym tle mogą pojawić się konflikty. Współspadkobiercy, którzy chcą być jedynymi właścicielami danej rzeczy, muszą przeprowadzić dział spadku. Kodeks cywilny (K.c.) stanowi, iż dział spadku może nastąpić w dwojaki sposób:
Sądowy, jak i umowny dział spadku może obejmować cały spadek albo jego część. Jednakże przy sądowym dziale może on być ograniczony do części spadku jedynie z ważnych powodów.
WAŻNE!
Do chwili działu spadku majątek spadkowy jest współwłasnością wszystkich spadkobierców, z której każdy z nich może w równym stopniu korzystać.
Umowny dział spadku może mieć miejsce tylko wtedy, gdy wszyscy spadkobiercy, zarówno ustawowi, jak i testamentowi będą zgodni co do określonego sposobu podziału majątku spadkowego. Przepisy Kodeksu cywilnego nie określają formy takiej umowy. Stanowią jedynie, że jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, to umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego, a jeżeli wchodzi przedsiębiorstwo – to powinna być zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Oczywiście, lepiej uregulować podziała majątku spadkowego w formie pisemnej. Spadkobiercy powinni w umowie ustalić skład i wartość majątku spadkowego z uwzględnieniem darowizn podlegających zaliczeniu. Powinno się w niej również znaleźć rozliczenie pobranych pożytków czy poczynionych nakładów na rzecz oraz spłaconych długów spadkowych. Od woli stron umowy zależy, w jaki sposób dokonają działu. Pierwszym sposobem jest przyznanie poszczególnych przedmiotów na własność określonym osobom. Drugim, przyznanie w całości pewnego przedmiotu jednej osobie z obowiązkiem spłaty pozostałym spadkobiercom ich udziałów. Możliwa jest również sprzedaż rzeczy należących do spadku i podział uzyskanej sumy pomiędzy spadkobierców w stosunku do ich udziałów spadkowych.
WAŻNE!
Umowa o dział spadku podlega ogólnym regułom Kodeksu cywilnego. Oznacza to, że jej treść nie może być sprzeczna z ustawą, zasadami współżycia społecznego ani sprzeciwiać się właściwości (naturze) stosunku prawnego. W praktyce wygląda to tak, iż spadkobiercy nie mogą w umowie określić wielkości swoich udziałów inaczej, niż wynika to z ustawy albo z treści testamentu.
Sądowy dział spadku ma miejsce wówczas, gdy osoby dochodzące do dziedziczenia nie mogą się porozumieć co do sposobu podziału. We wniosku o dział spadku należy wskazać przede wszystkim:
Dokonując działu spadku, sąd może dokonać podziału fizycznego rzeczy. Odbywa się to w ten sposób, iż poszczególne przedmioty sąd przyznaje konkretnym spadkobiercom w stosunku do wielkości ich udziałów albo dany przedmiot przyznaje jednemu z nich z obowiązkiem spłaty pozostałych. Drugim sposobem podziału jest podział cywilny. Polega on na sprzedaży rzeczy wchodzących w skład spadku i podziale uzyskanej w ten sposób sumy pomiędzy współspadkobierców.
WAŻNE!
Przedmiotem działu spadku są jedynie aktywa spadkowe. W wyniku działu spadku spadkobiercy stają się wyłącznymi właścicielami danej rzeczy. Od tej chwili odpowiadają za długi spadkowe wyłącznie w stosunku do wielkości ich udziału spadkowego.
W prawie spadkowym nie ma definicji schedy spadkowej. Zawarte są w nim jedynie zasady zaliczania poczynionych przez spadkodawcę za życia darowizn i zapisów windykacyjnych na schedę spadkową. Pojęcie to obejmuje wartość majątku spadkowego po śmierci spadkodawcy z uwzględnieniem darowizn i zapisów windykacyjnych poczynionych przez niego za życia.
Przykład:
Praktycznie zaliczanie darowizn do schedy spadkowej wygląda w następujący sposób: do dziedziczenia dochodzi troje dzieci, dziedziczą one w częściach równych – po 1/3. Majątek spadkowy wynosi 700. Dwoje dzieci otrzymało darowiznę o wartości 200 (każde po 100), trzecie dziecko darowizny nie otrzymało. Pierwszą czynnością jest doliczenie do spadku darowizn. W naszym przykładzie po doliczeniu darowizn do spadku jego wartość wyniesie 900 (700+200). Druga czynność polega na podziale uzyskanej sumy pomiędzy osoby dochodzące do dziedziczenia stosownie do ich udziału w spadku. W naszym przykładzie schedy spadkobierców wynoszą po 300 (900 : 3). Trzecią czynnością jest odjęcie wartości darowizny od sched spadkowych poszczególnych spadkobierców. W naszym przykładzie dwoje dzieci, które otrzymały darowiznę o wartości 100, otrzyma udział spadkowy wynoszący po 200 (300 – 100). Natomiast trzecie dziecko dostanie udział spadkowy wynoszący 300.
Celem omawianej regulacji jest wyrównanie udziału spadkobiercy, który nie otrzymał żadnego majątku za życia spadkodawcy, oraz zmniejszenie udziałów spadkobiercom, którzy taką korzyść otrzymali.
WAŻNE!
Zaliczenie darowizn występuje tylko przy dziedziczeniu ustawowym i dotyczy sytuacji, gdy do dziedziczenia dochodzą dzieci, wnuki, prawnuki (zstępni) albo zstępni z małżonkiem. Spadkodawca może określoną darowiznę zwolnić z obowiązku zaliczenia.
Jeżeli w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne, jego podział będzie się odbywał zgodnie z przepisami dotyczącymi zniesienia współwłasności. W tym przypadku dopuszcza się zarówno podział fizyczny, jak również cywilny gospodarstwa. Jeżeli nie można podzielić gospodarstwa ze względu na sprzeczność z zasadami prawidłowej gospodarki, sąd przyzna je tej osobie, na którą wyrażą zgodę wszyscy pozostali. W braku takiej zgody gospodarstwo otrzyma osoba, która je prowadzi lub stale w nim pracuje. Do sprzedaży gospodarstwa dochodzi w przypadku:
WAŻNE!
Spadkobiercy, którzy mieszkali w gospodarstwie do chwili działu spadku, a nie otrzymali go w wyniku działu, mogą w nim dalej zamieszkiwać przez pięć lat. Osoby małoletnie – pięć lat od osiągnięcia pełnoletności. Osoby trwale niezdolne do pracy mogą zamieszkiwać bezterminowo.
Do umów o dział spadku mają zastosowanie ogólne przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące wad oświadczenia woli. Nieważne zatem będzie oświadczenie woli złożone przez stronę w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (np. wskutek choroby psychicznej, głodu narkotycznego czy nadużycia alkoholu), jak również gdy umowa była pozorna. Natomiast będzie można uchylić się od skutków prawnych zawartej umowy w przypadku podstępu czy groźby. Jeżeli chodzi o błąd, to został on wyraźnie uregulowany w art. 1045 K.c. Zgodnie z treścią tego artykułu, aby uchylić się od skutków prawnych umowy o dział spadku zawartej pod wpływem błędu, musi on dotyczyć stanu faktycznego, który strony uważały za niewątpliwy. Chodzi tu zarówno o okoliczności faktyczne, np. wartość określonego przedmiotu, jak i prawne – np. wielkość udziałów spadkowych.
Najlepiej, gdy osoby dochodzące do dziedziczenia same między sobą się dogadają, co komu ze spadku przypadnie, aniżeli ma to rozstrzygać za nie sąd. Jeżeli jednak nie da się tego zrobić polubownie, warto zasięgnąć porady doświadczonego w tej materii prawnika.
Spór o dom rodzinny
Rodzeństwo Anna i Tomasz odziedziczyło po zmarłym ojcu dom rodzinny. Oboje byli emocjonalnie związani z nieruchomością i żadne z nich nie chciało ustąpić. Ponieważ nie mogli dojść do porozumienia, zdecydowali się na sądowy dział spadku. Sąd, biorąc pod uwagę głęboki związek obu z domem oraz ich aktualną sytuację życiową, postanowił przyznać nieruchomość Annie, zobowiązując ją do wypłacenia Tomaszowi równowartości połowy wartości domu, aby sprawiedliwie podzielić wartość spadku.
Podział gospodarstwa rolnego
Po śmierci pani Jadwigi jej trójka dzieci odziedziczyła gospodarstwo rolne. Jedno z dzieci, Marek, od lat pomagał w gospodarstwie i chciał kontynuować działalność rolniczą. Pozostali rodzeństwo zgodzili się, by Marek przejął gospodarstwo, pod warunkiem odpowiedniej rekompensaty finansowej. Dzięki wspólnej decyzji i zgodzie wszystkich stron, udało się przeprowadzić umowny dział spadku, w wyniku którego Marek stał się jedynym właścicielem gospodarstwa, a jego rodzeństwo otrzymało sprawiedliwą część wartości majątku.
Sprzedaż mieszkania i podział dochodu
Siostry Katarzyna i Małgorzata wspólnie odziedziczyły mieszkanie po zmarłej ciotce. Choć początkowo rozważały różne opcje, w tym wynajem nieruchomości, ostatecznie zdecydowały, że najlepszym rozwiązaniem będzie sprzedaż mieszkania i podział uzyskanych środków. Dzięki wspólnej decyzji i umownemu działowi spadku, mieszkanie zostało sprzedane, a dochód z transakcji równo podzielony między siostry, co pozwoliło uniknąć potencjalnych konfliktów i sprawiedliwie rozwiązać kwestię spadku.
Dział spadku stanowi kluczowy element procesu dziedziczenia, umożliwiający sprawiedliwy podział majątku spadkowego między spadkobierców. Proces ten może odbywać się zarówno w drodze umownej, zgodnej decyzji wszystkich spadkobierców, jak i poprzez orzeczenie sądu w sytuacji braku porozumienia. Ostatecznym celem działu spadku jest zapewnienie, aby każdy z spadkobierców otrzymał sprawiedliwą część dziedzictwa, co często wymaga skomplikowanych decyzji i może prowadzić do konieczności wypłaty rekompensat lub sprzedaży majątku spadkowego.
Skorzystaj z naszych kompleksowych porad prawnych online i profesjonalnej pomocy w przygotowaniu pism dotyczących działu spadku, aby upewnić się, że Twój proces dziedziczenia przebiegnie sprawnie i zgodnie z prawem. Nasz zespół doświadczonych prawników jest gotowy, aby wspierać Cię na każdym kroku tego skomplikowanego procesu. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Dlaczego warto?Numer telefonu pozwoli na kontakt
w przypadku podania nieprawidłowego emaila.
Otrzymasz SMS o wycenie i przygotowaniu
głównej odpowiedzi, a także w przypadku
problemów technicznych. Wiele razy podany
numer pomógł szybciej rozwiązać problem.
Wycenę wyślemy do 1 godziny
* W dni robocze w godzinach od 7 do 20.
* W weekendy i święta do 2 godzin.
Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Pracujemy 7 dni w tygodniu
O autorze: r.pr. Eliza Polachowska
Radca prawny, mediator i doradca obywatelski. Wiedzę oraz doświadczenie zawodowe zdobywała przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Zielonej Górze. Przez kilka lat pracowała w administracji publicznej, następnie w Kancelariach adwokackich i radcowskich oraz jako asystent sędziego w...
>> więcej informacji o autorze
