Intercyza w trakcie małżeństwa

• 2024-01-22
• Autor: r.pr. Eliza Polachowska

Każdy z nas słyszał zapewne o pojęciu intercyzy. Kojarzy się ona z umową zawieraną przed ślubem i z brakiem majątku wspólnego. Jednakże w ujęciu prawnym intercyza rozumiana jest szerzej, o czym mowa w dzisiejszym artykule.

Intercyza w trakcie małżeństwa – pojęcie i rodzaje intercyzy

Generalna zasada w prawie rodzinnym jest taka, że z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa. Obejmuje ona przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Przedmioty nieobjęte wspólnością należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Wyróżniamy zatem trzy rodzaje mas majątkowych: majątek wspólny, majątek osobisty męża i majątek osobisty żony.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy (K.r.o.) wymienia przykładowo, co wchodzi do majątku wspólnego. Jest to pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej; dochody z majątku wspólnego i z majątków osobistych każdego z małżonków; środki zgromadzone na rachunkach funduszy emerytalnych. Natomiast do majątku osobistego należą przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, czyli przed zawarciem małżeństwa, oraz przedmioty wymienione w art. 33 K.r.o.

Przepisy prawne dopuszczają zawarcie przez małżonków umowy, mocą której mogą wspólność ustawową rozszerzyć, ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Umowa taka wymaga formy aktu notarialnego i może poprzedzać zawarcie małżeństwa bądź być zawierana w jego trakcie.

Jak widać, pojęcie intercyzy nie odnosi się tylko do rozdzielności majątkowej, lecz może dotyczyć także modyfikacji wspólności ustawowej. Rozszerzenie wspólności polega na włączeniu do niej przedmiotów majątkowych, które normalnie należałyby do majątku osobistego każdego z małżonków. Natomiast jej ograniczenie polega na wyłączeniu z majątku wspólnego przedmiotów, które zgodnie z prawem by do niego należały.

Kodeks rodzinny w art. 49 § 1 wylicza przedmioty, na które nie można rozszerzyć wspólności. Należą do nich przykładowo przedmioty, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny bądź przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków. Umowa taka może być przez małżonków zmieniana albo rozwiązana. W przypadku jej rozwiązania małżonkowie wracają do ustroju wspólności ustawowej. Rozdzielność majątkowa może zostać ustanowiona w drodze umowy, jak również na mocy orzeczenia sądowego.

Intercyza w trakcie małżeństwa – intercyza umowna a sądowa

Intercyza umowna jest w istocie dobrowolnym porozumieniem obojga małżonków, które może być w każdym czasie zmienione albo rozwiązane. Natomiast intercyza sądowa określana jest jako przymusowy ustrój majątkowy ustanawiany przez sąd na żądanie każdego z małżonków i po zaistnieniu ważnych powodów.

Jako przykład ważnego powodu wymienia się sytuacje, gdy dalsze trwanie wspólności zagraża interesom majątkowym drugiego małżonka i dobru rodziny. Do takich sytuacji zalicza się także trudności w zarządzaniu majątkiem wspólnym, trwonienie majątku, alkoholizm, hazard, narkomania, dokonywanie ryzykownych operacji finansowych. Każdy przypadek oceniany jest przez sąd indywidualnie, czy zachodzi ważny powód do ustanowienia rozdzielności majątkowej. Pojęcie to nie zostało bowiem w prawie zdefiniowane.

Zasadniczo rozdzielność powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. Jednakże w wyjątkowych wypadkach może to być dzień wcześniejszy niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu.

Ustanowienie rozdzielności przez sąd nie wyłącza zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej, którą zniosą oni rozdzielność majątkową. Jest to uzasadnione faktem ustania ważnych powodów leżących u podstaw ustanowienia przymusowej intercyzy. Opłata stała od pozwu w tej sprawie wynosi 200 zł.

Ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków. Musi on jednak uprawdopodobnić, że zaspokojenie roszczenia stwierdzonego wyrokiem wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków. Zgodnie bowiem z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – wierzyciel małżonka nie może w czasie trwania wspólności ustawowej żądać zaspokojenia z udziału, który przypadnie temu małżonkowi w majątku wspólnym w razie jego ustania. Kodeks rodzinny przewiduje również przypadki powstania rozdzielności majątkowej z mocy prawa. Należą do nich ubezwłasnowolnienie, ogłoszenie upadłości jednego z małżonków, orzeczenie separacji.

Konsekwencje intercyzy w trakcie małżeństwa

W momencie ustanowienia rozdzielności majątkowej umownie albo w drodze orzeczenia sądu wspólność ustawowa między małżonkami ustaje. Do majątku nią objętego i jego podziału stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku, które odsyłają do odpowiedniego stosowania przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych. Od tego momentu każdy z małżonków posiada majątek osobisty i połowę udziału w majątku wspólnym.

Zasadą jest, że udziały w majątku są równe. Jednakże przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dopuszczają możliwość ustalenia nierównych udziałów zarówno w umowie, jak również w drodze orzeczenia sądowego. W umowie należy podać powody ustalenia nierównych udziałów, bowiem jej zapisy powinny być zgodne z przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego. Wielkość udziałów ustalona w umowie zawsze może zostać zmieniona w drodze orzeczenia sądowego. Wynika to wprost z treści art. 50¹ K.r.o.

Ważne powody z umowy powinny być zgodne z art. 43 § 2 K.r.o. Jednak przepis ten nie definiuje pojęcia „ważnych powodów”, co odsyła nas do utrwalonej wykładni. Otóż w literaturze podaje się, że chodzi tutaj o ocenę osobistego zachowania jednego z małżonków, który w sposób rażący i uporczywy nie wykonuje obowiązków wobec rodziny, nie przyczynia się do zwiększania majątku wspólnego, pomimo że ma ku temu możliwości. Głównym motywem ustanowienia w trakcie małżeństwa rozdzielności majątkowej jest uchylenie się od odpowiedzialności za długi zaciągnięte przez jednego z małżonków. Należy jednak pamiętać, że zasadniczo odpowiedzialność majątkiem wspólnym za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z małżonków powstaje w sytuacji, gdy drugi z małżonków wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania oraz gdy zobowiązanie zostało zaciągnięte w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Ponadto wierzyciel w postępowaniu klauzulowym musi wykazać dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika. Tytułami egzekucyjnymi są między innymi prawomocne orzeczenia sądu – wyroki, postanowienia, nakazy zapłaty oraz inne tytuły wymienione w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego.

Podsumowując: intercyza to nie tylko rozdzielność majątkowa. Można ją ustanowić przed zawarciem małżeństwa, jak również w jego trakcie. Przepisy dopuszczają intercyzę umowną, sądową i powstałą z mocy prawa. W praktyce opisane zagadnienie może nastręczać więcej problemów, z którymi warto się zwrócić do doświadczonego prawnika.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
2. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2015r., sygn. akt III CZP 9/15