Prawo dziadków do kontaktów z wnukami

• 2024-01-02
• Autor: Joanna Korzeniewska

Ustawodawca, a także w konsekwencji sądy stoją na stanowisku, iż prawo do kontaktów przysługuje nie tylko rodzicom, ale również innym członkom rodziny, w szczególności dziadkom. Jest to zgodne z zasadą kierowania się dobrem dziecka oraz wzrastania w możliwie pełnej rodzinie. Jeśli jednak relacje rodzinne są złe, zdarza się, że rodzice nie zezwalają dzieciom na kontakty z dziadkami. Co w takiej sytuacji mogą zrobić dziadkowie, o tym w poniższym artykule.

Prawo do kontaktów dziadków z wnukami

Kwestia kontaktów dziecka z członkami rodziny została uregulowana w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (K.r.o.), a konkretnie można tę regulację odnaleźć w art. 113⁶. Na jego podstawie zasady regulujące kontakty między rodzicem i dzieckiem stosuje się również do kontaktów dziecka z:

• dziadkami,
• rodzeństwem,
• powinowatymi w linii prostej,
• innymi osobami, które sprawowały dłuższy czas opiekę nad dzieckiem.

Na mocy tych przepisów dziadkom wprost przyznano prawo do kontaktów z wnukami. Dziadkowie oraz wnuki mają zarówno prawo, jak i obowiązek wzajemnego utrzymywania kontaktów. Mogą one przybierać różne formy, takie jak:

• spotkania w miejscu zamieszkania dziecka,
• spotkania poza miejscem zamieszkania dziecka,
• zabieranie wnuków przez dziadków w inne miejsce,
• porozumiewanie się z dzieckiem,
• utrzymywanie korespondencji,
• porozumiewanie się na odległość.

Prawo dla dziadków do kontaktów z wnukami jest określone wprost w kodeksie, dlatego nie trzeba go udowadniać ani wykazywać, że ono istnieje i powinno być realizowane. Wielopokoleniowa rodzina to wartość chroniona przepisami prawa, dlatego też jest to wprost zapisane w ustawie. W ten sposób chronione są więzi rodzinne w sytuacji, kiedy dochodzi do konfliktów w rodzinie.

Ustawodawca stara się dbać o interesy rodzin, a w szczególności o dobro dzieci. Niejednokrotnie zdarza się, że to one cierpią najbardziej, gdy w rodzinie dochodzi do konfliktów. Dlatego też wprowadzono do kodeksu takie przepisy – aby chronić dzieci w miarę możliwości przed negatywnymi skutkami konfliktów rodzinnych.

Zakaz kontaktów dziadków z wnukami lub ich ograniczenie

Od każdej zasady są wyjątki, gdyż przepisami nie można przewidzieć ani sztywno uregulować każdej sytuacji, jaką przyniesie życie. Prawo dziadków do kontaktów z wnukami, acz przyznane wprost, nie jest prawem bezwzględnym, gdyż czasem zdarzają się sytuacje, kiedy nieuzasadnione, a wręcz szkodliwe byłoby dopuszczanie do takich kontaktów. Na podstawie art. 113² K.r.o. kontakty takie ze względu na dobro dziecka mogą zostać ograniczone. Ograniczenie to może przybrać różne formy i polegać na:

• zakazie zabierania dziecka poza jego miejsce zamieszkania,
• zakazie spotykania się (osobistej styczności) przy zachowaniu innych możliwości,
• pozwoleniu na spotkania jedynie w obecności któregoś z rodziców, kuratora sądowego lub innej wskazanej osoby,
• ograniczeniu kontaktów jedynie do kontaktów za pomocą środków porozumiewania się na odległość,
• zakazie kontaktów za pomocą środków porozumiewania się na odległość.

Całkowity zakaz kontaktów dziadków z wnukami

Całkowity zakaz kontaktów dziadków z wnukami jest możliwy do przeprowadzenia. Potrzebne byłoby ku temu przeprowadzenie postępowania w sądzie i uzyskanie odpowiedniego postanowienia. W postępowaniu takim należałoby wskazać konkretne przesłanki i powody wskazujące, iż utrzymywanie owych kontaktów poważnie zagraża dobru dziecka lub też je ogranicza. Ustawodawca nie skonkretyzował, na czym polega to naruszenie lub zagrożenie dobra – sąd za każdym razem musi dokonywać oceny, co jest najlepsze dla dziecka; utrzymywanie owych kontaktów czy też ich zakazanie. Zakaz kontaktów możliwy jest w wyjątkowych sytuacjach, kiedy np. dziadkowie demoralizują wnuki, wywierają na nie zły wpływ. Może to się odbywać poprzez dawanie złego przykładu (ale nie może tu chodzić o sytuacje błahe, powszednie). Może to być np. poważne nadużywanie alkoholu czy innych substancji odurzających, popełnianie przestępstw, demoralizowanie małoletniego, czynienie mu krzywdy, znęcanie się psychiczne lub fizyczne.

Synowa utrudnia mi kontakty z wnukiem

Niestety dość często dochodzi do różnego rodzaju konfliktów w rodzinie i syn albo córka, zięć lub synowa nie pozwalają dziadkom widywać się z wnukami. Jeśli to możliwe, najlepiej jest w tej sprawie dojść do porozumienia, jednakże czasem strony pozostają w zbyt głębokim sporze i konieczne jest zwrócenie się do sądu. Jest to jedyna zgodna z prawem droga pozwalająca na uzyskanie kontaktów z wnukami w sytuacji, gdy nie można tego prawa zrealizować w sposób dobrowolny. Dopiero po wydaniu przez sąd postanowienia możliwa jest egzekucja takich kontaktów, również i w sposób przymusowy, jeśli rodzic lub rodzice nie chcą na nie zezwolić. Wówczas już po prawomocnym postanowieniu sądu można wnosić o nałożenie grzywny w celu przymuszenia do realizacji kontaktów.

Jak często dziadkowie mogą widywać wnuki?

Nie ma żadnej sztywnej regulacji dotyczącej częstotliwości kontaktów pomiędzy dziadkami i wnukami. Każdorazowo decyzja należy do sądu, który oczywiście przede wszystkim winien kierować się naczelną zasadą prawa rodzinnego – czyli zasadą uwzględniania zawsze dobra dziecka. Sąd rozpatruje sytuację i stosunki między stronami, a także wszelkie okoliczności mogące mieć wpływ na ocenę, jak, gdzie i kiedy powinny zostać ustalone kontakty między dziadkami i wnukami. Mogą to być takie rzeczy, jak:

• relacje pomiędzy dziadkami i wnukami,
• jak do tej pory wyglądały stosunki między nimi?
• jak często do tej pory dziecko widywało się z dziadkami?
• jakie są warunki, możliwości stron – np. czy mieszkają daleko od siebie, czy dysponują własnym transportem, jakie są możliwości czasowe w związku z pracą i innymi okolicznościami, które mogą mieć na to wpływ?
• rozsądne życzenia dziecka, o ile jest ono na tyle dojrzałe, że może je formułować.

Zatrzymajmy się na chwilę przy ostatnim punkcie. Otóż trzeba sobie zdawać sprawę z tego, że sąd nie będzie raczej wysłuchiwać zdania 4-latka co do kontaktów z dziadkami, gdyż tak małe dziecko nie może podejmować tego typu decyzji, ale przykładowo 10- czy 12-latek jest już w stanie wyrazić swoje zdanie. Sąd powinien je wziąć pod rozwagę, jednakże nie musi się nim bezwzględnie kierować, gdyż istnieje wiele okoliczności, które mogą zaważyć na ostatecznej decyzji. Kontakty z dziadkami mogą odbywać się zarówno raz na miesiąc, jak i kilka razy w miesiącu. Odbywają się one rzadziej, jeśli na przykład dziadków i wnuki dzieli znaczna odległość, jeśli dotychczas nigdy się nie widywali i więź ma dopiero zostać nawiązana albo też z innych względów nie jest możliwe ani zasadne, aby spotkania odbywały się częściej. Nie ma również określonych wskazań co do miejsca, w jakim mają się one odbywać. Może to być zarówno miejsce zamieszkania dziecka, miejsce zamieszkania dziadków, jak i inne neutralne miejsce: plac zabaw, sala zabaw, czasem galeria handlowa, placówka typu poradnia psychologiczno-pedagogiczna. Tutaj należy znów rozpatrzyć sytuację między stronami, czy są w stanie spotykać się w miejscu zamieszkania jednej lub drugiej ze stron, czy konieczne jest przeniesienie spotkań na neutralny grunt, czy potrzebna będzie obecność osoby neutralnej, jak kurator albo psycholog, aby pomóc stronom zapanować nad trudnymi emocjami.

Jak uregulować kontakty dziadków z wnukami?

Jeśli strony są w konflikcie i nie mogą się porozumieć, a dziadkom zależy na prawie do kontaktów z wnukami, muszą oni założyć w sądzie sprawę o ustalenie prawa do kontaktów. Wniosek taki należy złożyć do wydziału rodzinnego sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania małoletnich. Wniosek taki powinien zawierać konkretne żądanie dotyczące tego, kiedy, w jaki sposób i jak często miałyby odbywać się kontakty, w jakiej formie – spotkanie w miejscu zamieszkania dziecka, dziadków, w miejscu neutralnym, w obecności rodziców czy też nie, albo też z osobą neutralną jak kurator sądowy. Wniosek taki podlega opłacie w wysokości 100 zł. Można w nim składać wszelkie dopuszczalne dowody, jak np. przesłuchanie stron, świadków, opinię psychologa, ewentualnie również jakieś dokumenty, o ile mogą być pomocne w sprawie. W tego typu postępowaniach możliwe jest również zawarcie ugody.

Jeśli rodzice nie zgadzają się na kontakty dzieci z dziadkami, pozostaje wniosek do sądu

Aby więc uzyskać kontakty z wnukami przy braku zgody rodziców konieczne jest złożenie odpowiedniego wniosku do sądu rodzinnego, który to wniosek powinien zostać uwzględniony, gdyż oddalić go można jedynie w wyjątkowych przypadkach, kierując się przede wszystkim dobrem dziecka. W świetle obowiązującego prawa jest to jedyna droga, jeśli strony pozostają w długotrwałym konflikcie.

Dziecko jest częścią szerszej, wielopokoleniowej rodziny i jego prawo do wzrastania właśnie w takiej rodzinie podlega ochronie prawnej. Niestety prawo to bywa zaburzane wskutek konfliktów rodzinnych. Dochodzi więc czasem do sytuacji, kiedy dziadkowie muszą dochodzić swoich praw w sądzie. To, jaka będzie decyzja sądu, w jakiej formie będą ustalone kontakty, zależy od sytuacji między stronami, okoliczności towarzyszących oraz skali konfliktu. Wszystko to będzie podlegało ocenie sądu.

Źródła:
1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59