Mąż wybudował dom na działce żony, podział majątku i realny zwrot nakładów

• 2025-04-06
• Autor: Adam Dąbrowski

Zawarłem związek małżeński 15 lat temu, krótko po ślubie teściowa przekazała żonie działkę budowlaną. Umowa ustna była taka, że przekazuje tę działkę nam obojgu, ale ze względu na podatki formalnie a akcie wpisano tylko żonę, a ona po pewnym czasie miała uwspólnić tę działkę. Do tej pory to się nie stało i żona nie przejawia chęci przekazania działki na naszą współwłasność, mimo moich próśb. Na działce powstał dom, który wybudowałem w 95% ze swoich wypłat. Wiem jednak, że wszystko, co na działce, formalnie należy do niej. Ja mógłbym się domagać mojej części podczas rozwodu. W naszym małżeństwie źle się dzieje również w innych sferach – od dłuższego czasu ona daje mi sygnały, że chciałaby się rozstać i nie zależy jej na małżeństwie. Od ponad roku żyjemy w „białym małżeństwie” tylko z jej wyboru. Dlatego muszę wiedzieć, na czym stoję. Na razie nie chciałbym występować o rozwód, ale czy można bez tego dokonać podziału majątku, w którym zostanie uwzględniony mój realny wkład w nieruchomość? Wiadomo, że kiedyś cały majątek przejdzie na naszą dwójkę dzieci, ale co można zrobić, aby w przypadku mojej śmierci z mojego majątku nie korzystała żona i na przykład jej przyszły partner? Czy można w jakiś sposób przekazać mój rzeczywisty udział dzieciom, aby go otrzymały, gdy osiągną pełnoletność?

Wspólność ustawowa małżeńska

Podstawę prawną dla przedstawionego przez Pana stanu faktycznego stanowią przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.). Zgodnie bowiem z treścią art. 31 K.r.o.:

„Art. 31. § 1. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

§ 2. Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 121, z późn. zm.).”

Do majątku wspólnego należą przedmioty majątkowe nabyte zarówno przez oboje małżonków, jak i przez jedno z nich. Dla przynależności przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego zatem nie ma znaczenia, czy stroną czynności prawnej, której skutkiem jest nabycie przedmiotu majątkowego, są oboje małżonkowie, czy jedno z nich.

Zasadą jest, że do majątku wspólnego należą przedmioty majątkowe nabyte ze środków pochodzących z majątku wspólnego. Wyjątkiem są dochody z majątku osobistego każdego z małżonków (art. 31 § 2 pkt 2), a także przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego każdego z małżonków, gdy przepis szczególny tak stanowi (art. 33 pkt 10).

Zwrot nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonka

Nieruchomość stanowi wyłącznie własność żony. Zgodnie z podstawową zasadą prawa cywilnego własność rozciąga się na nieruchomość i wszystko, co jest trwale z nią związane. Stąd też dom stanowić będzie wyłączną własność żony.

W razie podziału majątku ma Pan prawo dochodzić zwrotu nakładów. Dotyczy to zarówno nakładów z majątku osobistego na majątek osobisty, jak też nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty żony. Wszelkie prace remontowe związane z budową czy modernizacją domu stanowić będą nakład w zależności od źródła finansowania: z majątku osobistego lub majątku wspólnego. Oczywiście nakłady będzie Pan musiał udowodnić. Same faktury mogą być niewystarczające. Konieczne jest więc wykazanie, iż posiadał Pan środki (majątek osobisty) i fakt finansowania z tego źródła. Dowodami mogą być wyciągi bankowe, potwierdzenia przelewów, zeznania świadków, ale oczywiście i faktury. Jeżeli chodzi o nakłady z majątku wspólnego (tj. z wynagrodzeń za pracę, umów cywilnoprawnych), to sąd uwzględnia je z urzędu.

Zniesienie wspólności ustawowej

Z Pańskiego opisu wynika, że dom powstał głównie ze środków wspólnych, tj. uzyskiwanego przez Pana wynagrodzenia za pracę. Podstawą do podziału majątku jest zniesienie wspólności ustawowej. Do tego może dojść w drodze umowy lub też w wyniku uzyskania wyroku znoszącego wspólność ustawową czy ustanawiającą separację między Państwem. Wobec faktu, iż de facto majątkiem wspólnym są jedynie ruchomości nabyte w trakcie małżeństwa, istotne jest uregulowanie kwestii rozliczenia nakładów. Może Pan to uzyskać w drodze umowy z żoną (o podział majątku wspólnego) lub też w drodze postanowienia sądowego o podział majątku wspólnego.

Wyłączenie byłego małżonka z dziedziczenia

Od chwili zniesienia wspólności ustawowej może Pan dokonywać rozporządzenia udziałem w majątku wspólnym (np. w drodze darowizny). Jeżeli dojdzie do rozwodu, po Panu dziedziczyć będą wyłącznie dzieci, żona zostanie wyłączona od dziedziczenia. W innym wypadku może Pan się zabezpieczyć, sporządzając testament wydziedziczający żonę (w razie brak rozwodu).

Ze względu na fakt, iż przysługuje Panu wierzytelność o rozliczenie nakładów, sugeruję przeprowadzenie sprawy działowej teraz, a nie odkładanie jej na dalszy plan.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59