Opodatkowanie pożyczek podatkiem od czynności cywilnoprawnych PCC

• 2024-02-11
• Autor: Marcin Sądej

Katalog czynności prawnych, które podlegają opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych (PCC), obejmuje wiele różnych umów. Jedną z najpowszechniejszych umów, do której stosujemy podatek PCC, jest umowa pożyczki. W związku z tym przeanalizujemy typowe problemy związane z podatkiem PCC od pożyczek.

Zasady rozliczania i stawka podatku PCC

Obowiązek podatkowy w przypadku umowy pożyczki powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej, którą będzie zawarcie umowy pożyczki (art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy PCC). Warto w tym zakresie odnieść się do przepisów Kodeksu cywilnego (K.c.). Jak wskazuje art. 720 § 1 K.c. – przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.

W rezultacie możemy wskazać, że przedmiotem umowy pożyczki są środki pieniężne. Jest to dwustronna umowa o zobowiązującym charakterze, która staje się ważna już w momencie wyrażenia zgodnych oświadczeń woli stron umowy. Tego rodzaju umowy określamy jako konsensualne.

Skoro zatem uznaje się, że umowa pożyczki jest dokonana z chwilą zawarcia umowy, to w tej dacie powstaje obowiązek podatkowy w ramach podatku PCC.

Ustawa przewiduje również pewien wyjątek co do momentu powstania obowiązku podatkowego w przypadku umowy pożyczki. Otóż, jak podaje art. 3 ust. 1 pkt 1a ustawy PCC, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą każdorazowej wypłaty środków pieniężnych, jeżeli umowa pożyczki określa, że wypłata środków pieniężnych nastąpi niejednokrotnie i ich suma nie jest znana w chwili zawarcia umowy. Przepis ten dotyczy pożyczek odnawialnych (rewolwingowych), gdzie ustalany jest określony limit sumy udzielonej pożyczki.

Obowiązek zapłaty podatku spoczywa na pożyczkobiorcy, który w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego musi złożyć do właściwego urzędu skarbowego deklarację PCC-3 oraz w tym samym terminie musi uregulować podatek. Podstawę opodatkowania stanowi kwota udzielonej pożyczki, zaś stawka podatku to 0,5%. Zwróćmy zatem uwagę, że podstawą opodatkowania jest cała kwota pożyczki wynikająca z umowy, a nie faktycznie otrzymana w danym momencie kwota.

Czy trzeba płacić podatek PCC, gdy pożyczki udziela instytucja pożyczkowa?

Ustaliliśmy już, że umowa pożyczki podlega opodatkowaniu podatkiem PCC, a obowiązek podatkowy spoczywa na pożyczkobiorcy. W związku z tym pojawia się pytanie, czy będzie tak samo, jeśli umowa pożyczki jest zawierana z instytucją pożyczkową (np. z parabankiem)? Czy osoba fizyczna otrzymująca pożyczkę od takiej instytucji również musi zapłacić podatek?

Nie ulega wątpliwości, że instytucja pożyczkowa jest przedsiębiorcą, który podlega pod regulacje podatku VAT. Jest to bardzo ważna informacja, ponieważ w myśl art. 2 pkt 4 ustawy PCC nie podlegają podatkowi czynności cywilnoprawne inne niż umowa spółki i jej zmiany:

a) w zakresie, w jakim są opodatkowane podatkiem od towarów i usług,

b) jeżeli przynajmniej jedna ze stron jest zwolniona od podatku od towarów i usług z tytułu dokonania tej czynności.

W konsekwencji, w zakresie, w jakim dana czynność jest regulowana przez przepisy ustawy VAT, wyłączone jest opodatkowanie podatkiem PCC. To powoduje, że w opisanym przez nas przypadku nie wystąpi konieczność zapłaty PCC.

Warto również dodać, że zwolnione od podatku są również pożyczki udzielane przez przedsiębiorców niemających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej siedziby lub zarządu, prowadzących działalność w zakresie kredytowania oraz udzielania pożyczek (art. 9 pkt 10 lit.a ustawy PCC).

Pożyczka zagraniczna a podatek PCC

Zastanówmy się teraz, jaki jest zakres terytorialny podatku PCC. Może się bowiem zdarzyć, że podatnik zaciąga pożyczkę za granicą albo też pożyczkodawca jest podmiotem mającym miejscem zamieszkania za granicą. Czy zatem każdy z tych przypadków podlega opodatkowaniu polskim podatkiem PCC?

W celu wyjaśnienia tego zagadnienia należy sięgnąć do treści art. 1 ust. 4 ustawy PCC, gdzie wskazano, że czynności cywilnoprawne podlegają opodatkowaniu w Polsce, jeżeli ich przedmiotem są:

1) rzeczy znajdujące się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub prawa majątkowe wykonywane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

2) rzeczy znajdujące się za granicą lub prawa majątkowe wykonywane za granicą, w przypadku gdy nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i czynność cywilnoprawna została dokonana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Zgodnie z dominującym stanowiskiem, jeżeli w momencie zawarcia umowy pożyczki pieniądze znajdują się na rachunku prowadzonym przez bank w Polsce, umowa ta podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych – nawet w przypadku, gdy nabywca (pożyczkobiorca) nie ma miejsca zamieszkania w Polsce lub umowa ta została zawarta poza granicami kraju.

Jeżeli natomiast w momencie dokonania czynności środki pieniężne nie znajdują się w Polsce (a np. w zagranicznym banku), to taka umowa pożyczki podlega opodatkowaniu PCC, jeżeli: pożyczkobiorca ma miejsce zamieszkania w Polsce i jednocześnie umowa została zawarta w Polsce.

W świetle tego należy stwierdzić, że umowa pożyczki podlega podatkowi PCC, jeżeli w chwili zawarcia umowy jej przedmiot, czyli pieniądze – znajdują się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Wówczas nie ma znaczenia, gdzie umowa zostanie zawarta i gdzie mają miejsce zamieszkania (siedzibę) strony umowy.

Pożyczka podlega również podatkowi od czynności cywilnoprawnych, jeśli pieniądze będące przedmiotem pożyczki w chwili jej zawarcia znajdują się za granicą oraz nabywca – pożyczkobiorca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a czynność udzielenia pożyczki zostanie dokonana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Zwolnienie od podatku PCC w zakresie pożyczek

Na zakończenie dodajmy, że w przypadku pożyczek udzielanych pomiędzy członkami najbliższej rodziny istnieje możliwość skorzystania z całkowitego zwolnienia od podatku. Możemy tutaj wyróżnić dwa przypadki.

Po pierwsze, jeżeli pożyczka jest udzielana w tzw. zerowej grupie podatkowej oraz pożyczkobiorca otrzymał pieniądze za pośrednictwem rachunku bankowego lub przekazem pocztowym, a także w ciągu 14 dni złoży deklarację PCC-3, to pożyczka jest w całości zwolniona od podatku niezależnie od wysokości.

Drugi przypadek dotyczy pożyczek w ramach I grupy podatkowej. W tym przypadku pożyczki są zwolnione od podatku, jeżeli ich wartość nie przekracza kwoty 9637 zł. W takich okolicznościach nie ma konieczności składania deklaracji podatkowej. Tytułem przykładu możemy tu podać pożyczkę między teściem a zięciem w kwocie 5000 zł.

Choć opodatkowanie umowy pożyczki podatkiem PCC jest zjawiskiem powszechnym, to po przeprowadzonej analizie może okazać się, że pojawia się bardzo wiele wątpliwości oraz rozbieżności, co do praktycznego stosowania przepisów podatkowych. Może bowiem okazać się, że dana umowa pożyczki w ogóle nie podlega opodatkowaniu w Polsce lub też możliwe jest zastosowanie odpowiedniego zwolnienia od podatku. Warto więc jeszcze przed zawarciem umowy pożyczki zasięgnąć porady podatkowej.