Podział spadku między spadkobierców

• 2024-01-09
• Autor: Joanna Korzeniewska

Otrzymanie spadku często jest bardzo korzystne pod względem majątkowym, jednak potrafi również przysporzyć wielu problemów i kłótni, jeśli spadkobierców jest dwóch lub więcej. Oznacza to często konieczność dogania się lub dokonania podziału spadku. Niekiedy oczywiście spadkobiercy są zgodni, jednak sprawy majątkowe potrafią poróżnić także członków rodziny. Wówczas musi dojść do działu spadku.

Ogólne zasady dokonywania podziału spadku

Nie ulega wątpliwości, że dla spadkobierców najkorzystniej i najprościej jest, gdy są zgodni i wiedzą, w jaki sposób podziału spadku dokonać. Nie ma jednej generalnej zasady dla wszystkich, jak należy dokonywać działu spadku. Zależy to bowiem od wielu kwestii i okoliczności. Jednym z najważniejszych czynników jest skład spadku. Inaczej bowiem dzieli się pieniądze, a inaczej nieruchomości. Jeśli w skład spadku wchodzą środki finansowe, sprawa zwykle jest prosta, jednak największe trudności powstają w przypadku nieruchomości. Stałą kwestią jest to, iż spadek dzieli się według wielkości udziałów (chyba że strony postanowią inaczej). Natomiast wielkość udziałów określona jest w ustawie lub też w testamencie, jeśli dochodzi do dziedziczenia testamentowego. Samo dziedziczenie sprawia, że spadkobierca otrzymuje np. ½ lub ¼ całego spadku bez określania, co komu przypada. Dopiero wskutek dokonania działu spadku spadkobiercy otrzymują określone składniki majątku. Spadek jest dzielony stosownie do ilości spadkobierców i ich udziału w spadku, a także, jak wspomniałam, zależnie od składu majątku spadkowego. Jest kilka możliwości, jeśli w skład spadku wchodzą pieniądze lub ruchomości, spadkobiercy mogą po prostu dokonać między sobą fizycznego podziału, co jest metodą najprostszą i najszybszą, jednak nie zawsze możliwą. Można to zrobić wówczas, gdy strony są zgodne i w skład spadku nie wchodzi nieruchomość. Jeśli jednak częścią spadku jest nieruchomość, sprawa staje się bardziej skomplikowana i wówczas konieczne staje się dokonanie podziału u notariusza bądź też w sądzie. Warunkiem dokonania podziału u notariusza jest również zgoda wszystkich zainteresowanych stron. W przeciwnym wypadku konieczne stanie się wszczęcie postępowania sądowego (które może też zostać przeprowadzone wówczas, gdy strony chcą dokonać zgodnego podziału spadku).

Możliwości dokonywania podziału spadku

Istnieje kilka sposobów dotyczących podziału spadku. Najtrudniejszy przypadek zachodzi wówczas, gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, co zdarza się dość często. Nieruchomość najczęściej jest jedna, co przy kilku spadkobiercach potrafi przysporzyć wielu kłopotów i stać się powodem niejednej kłótni. W przypadku nieruchomości możliwości są następujące:

• fizyczny podział (jeśli jest to możliwe) = podział do korzystania
• przyznanie nieruchomości jednemu lub więcej spadkobiercom z obowiązkiem spłaty pozostałych,
• przyznanie nieruchomości jednemu ze spadkobierców bez obowiązku spłaty,
• sprzedaż licytacyjna i podział uzyskanych środków.

Zgodnie z regułami wyrażonymi w Kodeksie cywilnym, przede wszystkim powinno się dążyć do podziału fizycznego nieruchomości, jednak bardzo często nie jest to możliwe (zwłaszcza w przypadku nieruchomości zabudowanych). Jeśli chodzi o nieruchomość gruntową o odpowiednich rozmiarach, podział fizyczny jest możliwy, jednak mieszkanie czy dom jednorodzinny jest już zdecydowanie trudniej podzielić, a wręcz podział fizyczny jest często niemożliwy i dlatego rzadziej się go dokonuje. W takich przypadkach częściej dochodzi do podziału do korzystania. Przykładem może być sytuacja, gdy jest dwóch spadkobierców i dom jednorodzinny, jeden z nich otrzymuje do korzystania parter, a drugi pierwsze piętro. Z mieszkaniami jest trudniej, gdyż mają mniejszą powierzchnię. Bardzo często jeden ze spadkobierców ma zamiar przejąć całą nieruchomość na własność i wnosi o jej przyznanie, zwłaszcza jeśli dysponuje większością udziałów w nieruchomości lub jego udziały są większe od pozostałych, czy też np. dysponuje większym majątkiem pozwalającym na spłatę pozostałych spadkobierców.

Nie ma również przeszkód, żeby orzec o przyznaniu nieruchomości więcej niż jednemu spadkobiercy, o ile w danej sytuacji jest to możliwe i uzasadnione, np. gdy chodzi o rodzeństwo lub małżonków. Można również orzec o przyznaniu nieruchomości jednemu ze spadkobierców bez obowiązku spłaty, ale wówczas pozostali powinni wyrazić na to zgodę, bez niej nie można pozbawiać ich udziału w majątku spadkowym. Jeśli ktoś odziedziczył udział w spadku, nie można go tego udziału pozbawić.

Czasem może dojść do sprzedaży nieruchomości i podziału uzyskanych środków. Dzieje się tak wówczas, gdy żaden ze spadkobierców nie chce przejąć nieruchomości lub też spadkobiercy nie mogą dojść do porozumienia. Jeśli konflikt pomiędzy spadkobiercami jest zbyt głęboki albo nie ma możliwości dokonania podziału lub też nikt nie wnosi o przyznanie nieruchomości na jego rzecz – sąd podejmie decyzję o sprzedaży nieruchomości i podziale środków. Jest to rozwiązanie stosowane w ostateczności, gdy nie można postąpić inaczej.

Termin i procedura dokonywania działu spadku

Osoby, które chciałyby dokonać podziału spadku, mają kilka możliwości. Jak już wspomniałam, jeśli w skład spadku wchodzą tylko pieniądze albo, owszem, wchodzi nieruchomość, ale strony są zgodne co do podziału – mogą go samodzielnie dokonać. W przypadku nieruchomości sprawa jest bardziej skomplikowana, gdyż trzeba udać się do notariusza lub dokonać podziału w sądzie, gdyż jakikolwiek nieformalny podział dotyczący nieruchomości nie będzie ważny w świetle prawa. Podział u notariusza jest prostszy i szybszy, jednak koszty są wyższe. Ponadto można go dokonać jedynie wówczas, gdy wszyscy spadkobiercy są zgodni, jako że podział u notariusza jest dobrowolny. W grę wchodzą również wszystkie wspomniane wyżej możliwości – podział fizyczny, podział do korzystania, przyznanie jednemu ze spadkobierców lub też sprzedaż. Jeden ze spadkobierców może również podarować swój udział innemu spadkobiercy.

Jeśli strony nie chcą z różnych względów dokonać podziału u notariusza lub też nie są zgodne, konieczne jest wniesienie sprawy do sądu. Jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość, powinien to być sąd właściwy miejscowo ze względu na położenie nieruchomości. Wniosek składa się do wydziału cywilnego, a sprawa toczy się w postępowaniu nieprocesowym. Wniosek powinien zawierać:

• oznaczenie wnioskodawcy (imię, nazwisko, adres, pesel);
• podanie wszystkich uczestników (imię, nazwisko, adres);
• określenie spadkodawcy, kiedy i gdzie zmarł, wskazanie, kto nabył spadek i w jakim udziale, na jakiej podstawie. Należy również dołączyć dokument potwierdzający nabycie spadku (niemożliwe jest dokonanie podziału spadku bez oficjalnego wcześniejszego nabycia);
• wskazanie, w jaki sposób spadek ma zostać podzielony.

Pozostali uczestnicy mogą przedstawić własne stanowisko – nie muszą wcale zgodzić się z wnioskiem dotyczącym podziału spadku i mogą wskazać własne propozycje. Sąd wybierze tę, którą uzna za najlepszą w danych okolicznościach.

Ugoda w sprawie o dział spadku

Nie ma żadnych przeszkód, aby w postępowaniu dotyczącym działu spadku została zawarta ugoda, gdyż jest to możliwe w prawie każdej sprawie. Jeśli tylko strony chcą porozumienia, nie ma przeszkód formalnych, a ugoda jest zgodna z prawem i możliwa do wykonania, sąd taką ugodę zaakceptuje i zatwierdzi. Ugoda ma moc równą wyrokowi sądowemu i może być egzekwowana u komornika. Wówczas można przyznać całość bez obowiązku spłaty, rozłożyć spłatę nawet na 10 lat – o ile strony się na to zgadzają, sąd nie powinien robić przeszkód.

Jak widać, istnieje kilka sposobów na dział spadku. To, jaki zostanie wybrany, zależy częściowo od woli stron, a także od decyzji sędziego, składu spadku i okoliczności danej sprawy. Nie ma jednej ogólnej reguły dotyczącej działu spadku, jeśli sprawa toczy się w sądzie, sędzia decyduje, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności. Jeśli strony są zgodne, sprawa może zostać rozstrzygnięta u notariusza lub też można zawrzeć ugodę w sądzie.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93