Postępowanie mediacyjne przed sądem

• Autor: Marcin Sądej

Zasadniczo spór pomiędzy osobą fizyczną a organem administracyjnym rozstrzyga sąd administracyjny. Jednakże celem polubownego załatwienia sprawy możliwe jest skorzystanie z instytucji mediacji w toku postępowania sądowego. W ramach dzisiejszego artykułu przyjrzymy się bliżej kwestii prowadzenia mediacji w warunkach sądowych.

Kiedy można prowadzić mediację przed sądem?

Procedura postępowania przed sądami administracyjnymi, jak również postępowanie mediacyjne zostały uregulowane w ustawie o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (PPSA).

W art. 115 ustawy PPSA czytamy, że na wniosek skarżącego lub organu, złożony przed wyznaczeniem rozprawy, może być przeprowadzone postępowanie mediacyjne, którego celem jest wyjaśnienie i rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz przyjęcie przez strony ustaleń co do sposobu jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa. Postępowanie mediacyjne może być prowadzone mimo braku wniosku stron o przeprowadzenie takiego postępowania.

Odpowiadając zatem na pytanie, kiedy można prowadzić postępowanie mediacyjne przed sądem, należy wskazać, że zasadniczo odbywa się to na wniosek. Taki wniosek może być złożony przez dowolną stronę postępowania, tj. albo przez skarżącego albo przez organ administracyjny. Co jednak ważne, wniosek ten należy złożyć przed wyznaczeniem rozprawy.

Warto jednakże podkreślić, że przepis daje możliwość prowadzenia postępowania mediacyjnego nawet bez złożenia wniosku przez którąkolwiek ze stron. W tym przypadku to sąd kieruje strony do postępowania mediacyjnego.

Na zakończenie tej części naszych rozważań trzeba także wskazać, jaki jest zasadniczy cel prowadzenia postępowania mediacyjnego. Z treści przywołanego przepisu wynika, że chodzi przede wszystkim o wyjaśnienie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz wypracowanie wspólnych ustaleń co do sposobu załatwienia sprawy. Naturalnie przyjęte w drodze mediacji rozwiązanie musi mieścić się w przepisach prawa.

Kto może być mediatorem sądowym?

Należy podkreślić, że mediacji nie prowadzi sędzia lecz wyznaczony mediator. Reguła ta wynika wprost z treści art. 116 ustawy PPSA, gdzie czytamy, że postępowanie mediacyjne prowadzi mediator wybrany przez strony.

Natomiast jeśli strony nie wybrały mediatora (w przypadku gdy sąd skierował strony do mediacji bez ich wniosku) – sąd wyznacza mediatora posiadającego odpowiednią wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach danego rodzaju. Po skierowaniu sprawy do mediacji przewodniczący wydziału niezwłocznie przekazuje mediatorowi dane kontaktowe stron oraz ich pełnomocników, w szczególności numery telefonów i adresy poczty elektronicznej, jeżeli je posiada.

Mediatorem może być osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta z pełni praw publicznych, w szczególności mediator wpisany na listę stałych mediatorów lub do wykazu instytucji i osób uprawnionych do prowadzenia postępowania mediacyjnego, prowadzonych przez prezesa sądu okręgowego.

Zwróćmy zatem uwagę, że istnieją pewne ograniczenia co do kręgu osób fizycznych, które mogą prowadzić mediację sądową. Nie może to być osoba niekorzystająca z praw publicznych czy też z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych. Co więcej, musi to być osoba, która znajduje się na liście mediatorów sądowych.

Ponadto ustawa PPSA nakłada pewne obowiązki na samego mediatora w związku z prowadzonym postępowaniem mediacyjnym. Otóż mediator powinien zachować bezstronność przy prowadzeniu mediacji i niezwłocznie ujawnić okoliczności, które mogłyby wzbudzić wątpliwość co do jego bezstronności (art. 116a ustawy).

Mediator ma prawo do przeglądania akt sprawy i otrzymywania odpisów, kopii lub wyciągów z tych akt, chyba że strona w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia postanowienia kierującego strony do mediacji nie wyrazi zgody na przeglądanie przez mediatora akt sprawy (art. 116b ustawy).

Ponadto mediator ma prawo do wynagrodzenia i zwrotu wydatków związanych z przeprowadzeniem mediacji, chyba że wyraził zgodę na prowadzenie mediacji bez wynagrodzenia. Koszty wynagrodzenia i zwrotu wydatków związanych z przeprowadzeniem mediacji pokrywają strony.

Zasady prowadzenia postępowania mediacyjnego

Odnośnie samego trybu prowadzenia mediacji należy wskazać, że samo postępowanie mediacyjne nie jest jawne. Mediator, strony i inne osoby biorące udział w postępowaniu mediacyjnym są obowiązani zachować w tajemnicy fakty, o których dowiedzieli się w związku z prowadzeniem mediacji.

Natomiast z samego postępowania mediacyjnego sporządzany jest protokół, którego odpis doręczany jest stronom oraz sądowi. Protokół sporządza mediator i zawiera on:

1. czas i miejsce przeprowadzenia mediacji;
2. imię i nazwisko (nazwę) skarżącego, oznaczenie organu, a także ich adresy;
3. imię i nazwisko oraz adres mediatora;
4. dokonane przez strony ustalenia co do sposobu załatwienia sprawy;
5. podpis mediatora oraz skarżącego i organu.

Mediacja a wyrok sądowy

Zastanówmy się teraz, jakie skutki wywołują ustalenia dokonane w toku mediacji i określone w protokole sporządzanym przez mediatora. Otóż zgodnie z brzmieniem art. 117 ustawy PPSA na podstawie ustaleń dokonanych w postępowaniu mediacyjnym organ uchyla lub zmienia zaskarżony akt albo wykonuje lub podejmuje inną czynność stosownie do okoliczności sprawy w zakresie swojej właściwości i kompetencji. Natomiast jeżeli strony nie dokonają ustaleń co do sposobu załatwienia sprawy, podlega ona rozpoznaniu przez sąd.

Jak zatem widać, już same polubowne ustalenia w toku mediacji stanowią podstawę do określonego działania ze strony organu administracyjnego. Dopiero w sytuacji, gdy postępowanie mediacyjne nie zakończy się sukcesem, sprawa ponownie trafia do rozpoznania przez sąd, który wydaje w tym zakresie wyrok.

Mediacja a możliwość zaskarżenia

Co ciekawe, nawet jeśli mediacja zakończy się przyjęciem kompromisowego rozwiązania i organ wykona określoną czynność zgodnie z ustaleniami, to wciąż istnieje możliwość wniesienia skargi.

Jak bowiem podaje art. 118 ustawy PPSA na akt wydany na podstawie ustaleń dokonanych w toku mediacji można wnieść skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia aktu albo wykonania lub podjęcia czynności. Skargę sąd rozpoznaje łącznie ze skargą wniesioną w sprawie na akt lub czynność, w której przeprowadzono postępowanie mediacyjne.

Konkludując, możemy wskazać, że w ramach sporu pomiędzy osobą fizyczną a organem państwowym postępowanie mediacyjne może stanowić ciekawą alternatywę pozytywnego zakończenia sporu w porównaniu z długotrwałym postępowaniem sądowym. Polubowne i kompromisowe załatwienie sprawy wydaje się zdecydowanie szybszym trybem, jednakże warto znać swoje prawa i obowiązki w zakresie mediacji prowadzonej przed sądem. Warto wesprzeć się w tym zakresie profesjonalną pomocą prawną.