Pożyczka od rodziców a podatek

• 2024-01-14
• Autor: Marcin Sądej

Rodzice, pragnąć wspomóc swoje dzieci, często oferują im określone środki finansowe na wsparcie. Jedną z form prawnych takiego wsparcia jest pożyczka, która często ma charakter nieodpłatny, co oznacza, że nie są naliczane odsetki. W związku z tym warto zastanowić się, jakie skutki podatkowe dla dzieci wywołuje pożyczka udzielona przez rodziców.

Pożyczka od rodziców o charakterze nieodpłatnym

Zgodnie z art. 720 Kodeksu cywilnego (K.c.) – przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.

W powszechnym rozumowaniu nieodłącznym elementem pożyczki są odsetki stanowiące wynagrodzenie pożyczkodawcy za udzielenie kapitału. Trzeba jednak wskazać, że z treści samej definicji umowy pożyczki nie wynika, aby odsetki stanowiły obowiązkowy element umowy. To zatem powoduje, że pożyczka może mieć zarówno charakter nieodpłatny, jak i odpłatny.

Naturalnie w przypadku pożyczek udzielanych przez rodziców będziemy mieć do czynienia z brakiem odsetek. W związku z tym należy się zastanowić, czy po stronie dzieci (pożyczkobiorców) powstaje przychód z tytułu nieodpłatnych świadczeń. Przypomnijmy, że na podstawie art. 11 ust. 1 ustawy PIT – przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne, a także wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Jak zatem widać, nie tylko realne przysporzenia majątkowe w postaci środków pieniężnych stanowią przychód podlegający opodatkowaniu podatkiem PIT. Taki przychód generują również nieodpłatne świadczenia.

Ustawa nie definiuje pojęcia „nieodpłatnego świadczenia”, jednakże w orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że pojęcie to związane jest ze stosunkami prawnymi o charakterze zobowiązaniowym i rozumiane być musi jako świadczenie, z którym nie jest związana zapłata w jakiejkolwiek postaci. Dla celów podatkowych przyjmuje się, że nieodpłatne świadczenie obejmuje każde działanie lub zaniechanie na rzecz innej osoby oraz wszystkie zjawiska gospodarcze i zdarzenia prawne, których następstwem jest uzyskanie korzyści kosztem innego podmiotu lub te wszystkie zdarzenia prawne i zdarzenia gospodarcze w działalności tych podmiotów, których skutkiem jest przysporzenie majątku innej osobie, mające konkretny wymiar finansowy. Artykuł 11 ust. 2a cytowanej ustawy stanowi, że wartość pieniężną innych nieodpłatnych świadczeń ustala się:

1. jeżeli przedmiotem świadczenia są usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej dokonującego świadczenia – według cen stosowanych wobec innych odbiorców;
2. jeżeli przedmiotem świadczeń są usługi zakupione – według cen zakupu;
3. jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lokalu lub budynku – według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku;
4. w pozostałych przypadkach – na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia.

Wobec tego należy zastanowić się, czy w przypadku nieodpłatnej pożyczki udzielonej dzieciom przez rodziców po stronie dzieci pojawia się podlegający opodatkowaniu przychód z nieodpłatnych świadczeń w wysokości potencjalnych odsetek, które pożyczkobiorca byłby zobowiązany zapłacić, gdyby umowa miała charakter odpłatny.

Zgodnie z aktualnie dominującym stanowiskiem prezentowanym przez organy podatkowe, jeżeli strony w umowie pożyczki zastrzegły brak odpłatności w postaci odsetek, to fakt ten nie rodzi skutków podatkowych w postaci uzyskania przez pożyczkobiorcę nieodpłatnego świadczenia. W konsekwencji, na gruncie przepisów ustawy o PIT otrzymanie nieoprocentowanej pożyczki jest obojętne podatkowo.

Zwolnienie z obowiązku zwrotu pożyczki rodzicom

Kolejny ciekawy przypadek warty rozpatrzenia dotyczy sytuacji, w której rodzice zwalniają dzieci z obowiązku zwrotu pożyczki. Zgodnie z art. 508 Kodeksu cywilnego – zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje. Z brzmienia tego przepisu wynika, że zwolnienie z długu dochodzi do skutku w wyniku umowy stron. Oznacza to, na gruncie prawa podatkowego, że zwolnienie podatnika z obowiązku zwrotu kwoty pożyczki skutkuje dla niego powstaniem przychodu podatkowego w postaci wartości zwolnienia z długu. W konsekwencji, w tym przypadku po stronie pożyczkobiorcy powstaje przychód z tytułu nieodpłatnych świadczeń, jednakże będzie on zwolniony od podatku na mocy art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy PIT. W myśl tego przepisu – wolna od podatku dochodowego jest wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń, obliczona zgodnie z art. 11 ust. 2-2b, otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn.

Biorąc powyższe pod uwagę, stwierdzić należy, że na gruncie podatkowym zwolnienie przez rodziców z obowiązku zwrotu kwoty pożyczki skutkuje po stronie dzieci powstaniem przychodu z nieodpłatnych świadczeń. Jednocześnie z uwagi na to, że ten przychód jest świadczeniem otrzymanym od najbliższej rodziny, korzysta ze zwolnienia od podatku dochodowego na mocy art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy PIT.

Pożyczka udzielona przez rodziców a PCC

Sama umowa pożyczki podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Stawka podatku wynosi 0,5%, a podmiotem zobowiązanym do zapłaty podatku jest pożyczkobiorca. Przy czym również w zakresie podatku PCC można zastosować zwolnienie od podatku określone w art. 9 pkt 10 lit. b) ustawy PCC. Zgodnie z tym przepisem – zwalnia się od podatku PCC pożyczki w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej między członkami najbliższej rodziny pod warunkiem:

• złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych PCC-3 właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności, z wyłączeniem przypadku, gdy umowa została zawarta w formie aktu notarialnego,
• udokumentowania otrzymania pieniędzy przez biorącego pożyczkę dowodem przekazania na jego rachunek płatniczy lub na jego inny rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, lub przekazem pocztowym.

Z zaprezentowanych przepisów wynika zatem, że pożyczka udzielona przez rodziców jest optymalnym rozwiązaniem, ponieważ w tym zakresie można skorzystać z wielu zwolnień podatkowych zarówno w ramach podatku PIT, jak i podatku PCC.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - Dz.U. 1991 nr 80 poz. 350