Skarga o stwierdzenie niezgodności wyroku z prawem

• 2024-02-11
• Autor: Marcin Sądej

Skarga o stwierdzenie niezgodności wyroku z prawem jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, który jednak nie jest powszechnie znany wśród podatników. Warto jednak zwrócić uwagę na tą instytucję oraz przeanalizować zasady jej funkcjonowania, ponieważ może się okazać, że wiele osób spełnia przesłanki do wniesienia skargi i podważenia wyroku z uwagi na jego niezgodność z prawem.

Jakie są podstawy skargi o stwierdzenie niezgodności wyroku z prawem?

Skarga o stwierdzenie niezgodności wyroku z prawem przysługuje w trzech przypadkach opisanych w art. 285a ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej: ppsa):

• od prawomocnego orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego, gdy przez jego wydanie została stronie wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe.
• w wyjątkowych przypadkach od prawomocnego orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego, jeżeli strony nie skorzystały z przysługujących im środków prawnych, gdy niezgodność z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych.
• od orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego skarga nie przysługuje, z wyjątkiem gdy niezgodność z prawem wynika z rażącego naruszenia norm prawa Unii Europejskiej. Orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego traktuje się jak orzeczenia wydane w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi.

Jak widać, powyższy katalog wniesienia analizowanej skargi ma charakter zamknięty. Warto zwrócić uwagę, że skarga, jako nadzwyczajny środek zaskarżenia, przysługuje w tych sytuacjach, gdy wniesienie innych środków prawnych nie jest lub nie było możliwe.

Dodatkowym elementem jest wyrządzenie stronie szkody na skutek wydanego przez WSA wyroku lub też naruszenie podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela. Natomiast w przypadku wyroków NSA możliwe jest złożenie skargi jedynie w przypadku rażącego naruszenia norm prawa UE.

W dalszej kolejności należy wskazać, że przepisy ustawy określają także podstawę prawną takiej skargi. W myśl art. 285d ustawy ppsa skarga opiera się na naruszeniu prawa materialnego lub przepisów postępowania, które spowodowały niezgodność orzeczenia z prawem, gdy przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda. Podstawą skargi nie mogą być jednak zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.

Osoby, które chcą złożyć skargę, muszą pamiętać, że w tym zakresie obowiązuje przymus adwokacko-radcowski, co oznacza, że skarga ta może być wniesiona wyłącznie przez adwokata lub radcę prawnego. Co więcej, przepis ustawy, a dokładniej art. 285e, określa jej elementy składowe. Otóż skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia powinna zawierać:

1) oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest ono zaskarżone w całości lub w części;

2) przytoczenie jej podstaw oraz ich uzasadnienie;

3) wskazanie przepisu prawa, z którym zaskarżone orzeczenie jest niezgodne;

4) uprawdopodobnienie wyrządzenia szkody, spowodowanej przez wydanie orzeczenia, którego skarga dotyczy;

5) wykazanie, że wzruszenie zaskarżonego orzeczenia w drodze innych środków prawnych nie było i nie jest możliwe;

6) wniosek o stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem.

Istotna jest również informacja, że od tego samego orzeczenia strona może wnieść tylko jedną skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

Gdzie i w jakim terminie można składać skargę o stwierdzenie niezgodności wyroku z prawem?

Należy zwrócić uwagę na termin, w którym skarga o stwierdzenie niezgodności wyroku z prawem może być wniesiona. Nie jest to bowiem uprawnienie nieograniczone w czasie. Art. 285f ustawy ppsa wskazuje, że skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, w terminie dwóch lat od dnia jego uprawomocnienia się.

W sprawie wniesienia skargi oraz jej rozpatrzenia właściwy jest Naczelny Sąd Administracyjny. NSA rozpoznaje skargę w składzie trzech sędziów. Naczelny Sąd Administracyjny rozpoznaje skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw. Skarga podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, chyba że ważne względy przemawiają za wyznaczeniem rozprawy.

Skarga o stwierdzenie niezgodności wyroku z prawem może być zarówno odrzucona, jak i oddalona. Choć są to podobne pojęcia, to jednak ich zakres na gruncie przepisów prawa jest różny.

NSA może odrzucić skargę w sytuacji, gdy:

• ulegała ona odrzuceniu przez sąd niższej instancji,
• skargę wniesiono po upływie terminu,
• skarga nie spełnia wymagań określonych w przepisach,
• zmiana zaskarżonego orzeczenia w drodze innych środków prawnych była lub jest możliwa,
• skarga jest niedopuszczalna z innych przyczyn.

Natomiast skarga do NSA podlega oddaleniu w sytuacji, gdy brak podstawy do stwierdzenia, że zaskarżone orzeczenie jest niezgodne z prawem.

Jakie skutki prawne wywołuje pozytywne rozpatrzenie skargi o stwierdzenie niezgodności wyroku z prawem?

W celu ustalenia skutków pozytywnego rozpatrzenia wniesionej skargi sięgnąć należy do treści art. 285k § 2 ustawy ppsa. W myśl tego przepisu – uwzględniając skargę, Naczelny Sąd Administracyjny stwierdza, że orzeczenie jest w zaskarżonym zakresie niezgodne z prawem.

Zauważmy, że stwierdzenie niezgodności z prawem nie prowadzi do zmiany lub uchylenia danego wyroku. Stwierdzenie niezgodności z prawem umożliwia stronie wystąpienie przeciwko Skarbowi Państwa z żądaniem naprawienia szkody.

Jak bowiem wynika z art. 417 § 1 Kodeksu cywilnego – za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

Wyjątkowo, jeśli NSA stwierdzi, że sprawa ze względu na osobę lub przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądów w chwili orzekania, to jednocześnie ze stwierdzeniem nieważności unieważnia zaskarżone orzeczenie oraz orzeczenie sądu pierwszej instancji i odrzuca skargę.

Warto mieć świadomość istnienia takiej instytucji jak skarga o stwierdzenie niezgodności wyroku z prawem. Choć przysługuje ona jedynie w ściśle określonych okolicznościach, to jednak pamiętajmy, że stwierdzenie niezgodności z prawem jest podstawą do dalszego postępowania mającego na celu uzyskanie odszkodowania rekompensującego powstałą na skutek wydanego wyroku szkodę.