Warunkowe umorzenie postępowania karnego

• 2024-01-13
• Autor: Joanna Korzeniewska

W polskim ustawodawstwie dotyczącym prawa karnego oraz postępowania karnego istnieje kilka możliwości związanych z poddaniem sprawcy próbie. Również warunkowe umorzenie postępowania karnego jest pewnego rodzaju poddaniem sprawcy próbie i daniem mu szansy, pomimo że dopuścił się popełnienia czynu zabronionego. Dotyczy to bowiem sytuacji, kiedy osoba oskarżona jest winna i popełniła czyn zabroniony. Z założenia instytucja ta może dotyczyć sprawcy, który rzeczywiście jest winny. W dzisiejszym artykule przedstawiamy najważniejsze aspekty warunkowego umorzenia postępowania karnego.

Warunki zastosowania warunkowego umorzenia postępowania

Aby sąd mógł wydać wyrok, w którym zastosuje instytucję warunkowego umorzenia postępowania, muszą zostać spełnione określone warunki, takie jak:

• wina sprawcy, okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości,
• wina sprawcy oraz społeczna szkodliwość czyny nie są znaczne,
• sprawca nie był dotychczas karany za przestępstwo umyślne (nie dotyczy to jednak przestępstw popełnionych nieumyślnie),
• właściwości, dotychczasowy tryb życia sprawcy pozwalają powziąć uzasadnione przypuszczenie, iż sprawca będzie przestrzegać porządku prawnego, a w szczególności, że nie popełni już przestępstwa,
• przestępstwo, o które został oskarżony, jest zagrożone karą maksymalnie 5 lat pozbawienia wolności.

Warunkiem formalnym, który zawsze musi zostać uwzględniony, jest wysokość grożącej kary za dane przestępstwo. Reszta tak naprawdę zależy już od uznania sędziego, który samodzielnie ocenia, czy społeczna szkodliwość jest nieznaczna oraz istnieje prawdopodobieństwo, że sprawca będzie przestrzegać porządku prawnego.

Warunkowe umorzenie postępowania następuje na okres próby. Okres ten wynosi od 1 roku do 3 lat.

Warunkowe umorzenie postępowania może zostać orzeczone wobec osób oskarżonych o przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności do 5 lat. Dotyczy ono sytuacji, gdy wina i szkodliwość społeczna są nieznaczne, a sprawca nie był karany za przestępstwo umyślne.

Procedura stosowania warunkowego umorzenia postępowania.

Aby sąd wydał wyrok, w którym warunkowo umarza postępowanie, należy złożyć odpowiedni wniosek. Wniosek taki może złożyć oskarżony lub też prokurator. Mogą to również uczynić inne organy uprawnione do wnoszenia oskarżenia w sprawach ściganych z oskarżenia publicznego. Jeśli taki wniosek składa prokurator, jest on składany zamiast aktu oskarżenia. Jeśli oskarżony zdecyduje się na złożenie takiego wniosku, może to zrobić na każdym etapie postępowania, a więc w postępowaniu przygotowawczym (przed złożeniem sprawy do sądu), w postępowaniu przed sądem I instancji do wydania wyroku, a także w postępowaniu odwoławczym przed sądem II instancji. Można go złożyć w formie pisemnej, ale też w formie ustnej w trakcie rozprawy. Wniosek w formie pisemnej powinien zawierać oznaczenie strony, sąd, sygnaturę sprawy i o co się wnosi – tutaj o warunkowe umorzenie postępowania. Powinno się również podać, na jaki okres czasu postępowanie powinno zostać umorzone.

Sąd musi określić nie tylko, na jaki okres postępowanie jest warunkowo umarzane, ale może również poddać sprawcę pod dozór kuratora, stowarzyszenia, instytucji społecznej, która ma za zadanie pomagać skazanym, zapobiega demoralizacji lub zajmuje się troską o wychowanie. Może to być też osoba godna zaufania. Do obowiązków sądu należy również orzeczenie o obowiązku naprawienia szkody w całości lub w części, a jeśli to możliwe, sąd nakłada obowiązek zapłaty zadośćuczynienia za krzywdę lub też nawiązkę. Sąd może również nałożyć obowiązki związane z poddaniem sprawcy próbie, takie jak np. przeproszenie pokrzywdzonego, poddanie się terapii leczenia uzależnień, powstrzymanie się od przebywania w określonych miejscach, informowanie sądu o przebiegu okresu próby. Decyzja o nałożeniu tych obowiązków zależy od uznania sędziego, który może nałożyć jeden lub kilka obowiązków, bądź też nie nałożyć ich wcale.

Konsekwencje warunkowego umorzenia postępowania

Przy warunkowym umorzeniu postępowania sprawca zostaje uznany za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu. Stwierdza się, że popełnił ten czyn, jednak ze względu na szczególne okoliczności nie zostanie on ukarany. Bardzo ważne dla sprawcy jest to, iż pomimo wyroku stwierdzającego winę, zostanie on osobą niekaraną. To jest wielka zaleta tego rozwiązania, gdyż wiele osób nie chce figurować w rejestrze karnym jako osoba skazana za popełnienie przestępstwa. Może to również rzutować na życie zawodowe lub też prywatne, jako że do wykonywania niektórych zawodów niezbędne jest to, żeby nie być osobą karaną. Nie oznacza to jednak, że w ogóle taka osoba nie figuruje w rejestrze karnym. Nie ma jej jednak w rejestrze osób skazanych, a w osobnym rejestrze osób, wobec których warunkowo umorzono postępowanie.

Trzeba zwrócić uwagę na jeszcze jeden aspekt – jeśli wskutek popełnienia czynu zabronionego wyrządzono szkodę majątkową lub też krzywdę, sąd powinien orzec o obowiązku jej naprawienia. Wyrok warunkowo umarzający postępowanie może więc wiązać się również z konsekwencjami o charakterze finansowym. Dlatego też nie każdy oskarżony chce skorzystać z tej możliwości. Dotyczy to zwłaszcza osób, które liczą na wyrok uniewinniający i chcą uniknąć konieczności zapłaty odszkodowania lub też nawiązki.

Czym się różni umorzenie postępowania od warunkowego umorzenia postępowania?

Umorzenie postępowania i warunkowe umorzenie postępowania to dwie różne instytucje prawne. Mają zarówno inne przyczyny, jak i wywołują odmienne skutki. Warunkowe umorzenie postępowania następuje w określonych okolicznościach, a mianowicie niewielkiej szkodliwości społecznej czynu i w sytuacji, gdy okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy wskazuje, że będzie on przestrzegać porządku prawnego. Umorzenie postępowania oznacza zarazem jego zakończenie i nie wydaje się wówczas wyroku (podczas gdy w przypadku warunkowego umorzenia postępowania wydawany jest wyrok). Umorzenie postępowania może nastąpić zarówno na etapie postępowania przygotowawczego, jak i sądowego. Umorzenie postępowania może nastąpić z następujących powodów:

• czyn nie stanowi przestępstwa (nie ma znamion czynu zabronionego),
• brak jest dostatecznych danych, które uzasadniają podejrzenie, iż doszło do popełnienia przestępstwa,
• nastąpiło przedawnienie karalności za dany czyn,
• znikoma szkodliwość społeczna czynu,
• oskarżony zmarł,
• w świetle przepisów sprawca nie podlega karze,
• wcześniej wszczęto postępowanie karne wobec tego samego sprawcy co do tego samego czynu i zakończyło się ono lub jest ono w toku,
• nie ma skargi uprawnionego oskarżyciela (np. przy przestępstwach ściganych z oskarżenia prywatnego),
• dana sprawa nie podlega orzecznictwu polskich sądów,
• nie ma zezwolenia na ściganie czy też wniosku o ściganie, który pochodziłby od osoby uprawnionej.

Jak zatem widać, chodzi tu o sytuacje, kiedy albo w ogóle postępowanie nie powinno się toczyć, albo też nie można np. ukarać sprawcy (choćby z powodu niepoczytalności) lub też nie można ustalić sprawcy albo rzeczywiście nie doszło do popełnienia przestępstwa. Różnica występuje również w trybie i drodze formalnej: przy umorzeniu postępowania wydawane jest postanowienie, a przy warunkowym umorzeniu – wyrok. Ponadto zasadniczo postanowienie o umorzeniu postępowania kończy całą sprawę, a warunkowe umorzenie następuje na okres próby i w niektórych przypadkach może ono zostać wszczęte na nowo.

Warunkowe umorzenie postępowania to szczególna instytucja prawa karnego, na mocy której sprawca otrzymuje szansę i zostaje poddany próbie, pomimo że popełnił przestępstwo. Wina i szkodliwość społeczna czynu powinny być wówczas nieznaczne. Sprawca zostaje poddany próbie i pozostaje osobą niekaraną. Przy warunkowym umorzeniu postępowania sąd wydaje wyrok. Wniosek może złożyć zarówno oskarżony, jak i prokurator. Warunkowe umorzenie jest czymś zupełnie odrębnym od umorzenia postępowania, gdyż umorzenie postępowania występuje np. w przypadkach braku wykrycia sprawcy lub w innych sytuacjach, kiedy niedopuszczalne byłoby wydanie wyroku.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny - Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553