Zbycie udziałów w spółce z o.o.

• 2024-01-05
• Autor: Adam Dąbrowski

Zbycie udziałów w spółce z o.o. jest jednym z podstawowych praw wspólnika spółki z o.o. i nie może być ono wyłączone przez zapisy w umowie spółki. Kodeks spółek handlowych (K.s.h.) wskazuje, że możliwe jest zbycie udziału(sprzedaż, darowizna, zamiana itd.), jego części lub ułamkowej części udziału. Należy podkreślić, że w spółce z o.o. udział wyznacza prawną pozycję wspólnika: im jest większy, tym korzystniej kształtuje się jego sytuacja. Udziałem jest określona ułamkowo lub poprzez wskazanie wartości część kapitału zakładowego o określonej wysokości, jaką przypisano udziałowi w umowie. Zgodnie z art. 154 ust. 2 K.s.h. – minimalna wartość jednego udziału powinna wynosić co najmniej 50 zł. Udział oznacza także prawa i obowiązki wspólnika w spółce. Tak rozumiane udziały mogą być przedmiotem obrotu prawnego. Wspólnik może dowolnie dysponować posiadanymi udziałami i zbyć udziały w spółce z o.o. na zasadach ustalonych prawem oraz umową spółki.

Udziały w spółce z o.o. mogą mieć równą lub nierówną wartość. Gdy mają równą wartość, wspólnik ma ich więcej niż jeden, co pozwala mu na zbycie jednego lub większej liczby udziałów. Gdy natomiast udziały są nierównej wartości, K.s.h. dopuszcza zbycie ułamkowej części udziału, ale w wyniku takiego podziału nie mogą powstać udziały niższe niż 50 złotych. Warunkiem zbycia części udziału równego jest dopuszczenie tego w umowie spółki (art. 181 K.s.h.).

Treść Art. 181. K.s.h. [Zbycie części udziału]
§1. Jeżeli według umowy spółki wspólnik może mieć tylko jeden udział, umowa spółki może dopuścić zbycie części udziału.
§2. W wyniku podziału nie mogą powstać udziały niższe niż 50 złotych.

Skuteczność zbycia udziałów wobec spółki

Zbycie udziałów skuteczne jest wobec spółki od chwili jej zawiadomienia o zbyciu wraz z dowodem zawarcia umowy zbycia. Spółka powinna otrzymać te informacje od dowolnej strony umowy zbycia. Fakt, że spółka wyraża zgodę na zbycie, nie powoduje, iż wie ona o zawartej umowie. Taka zgoda dotyczy bowiem zdarzenia przyszłego i spółka nie ma wpływu na termin zawarcia umowy.

Brak zawiadomienia spółki powoduje, że zbywca nadal traktowany jest jak wspólnik, któremu przysługują udziały w takiej samej ilości, tym samym nabywca nie jest uznawany za wspólnika uprawnionego do wykonywania praw i obowiązków wynikających z posiadania udziałów w spółce. Do tego momentu nabywca to wobec spółki formalnie całkiem obca osoba, co pozwala spółce odmówić realizacji określonych praw, które przysługują wspólnikowi (np. nie zawiadamiać go o zgromadzeniu wspólników).

Dopiero z chwilą zawiadomienia spółki nabycie udziałów staje się skuteczne wobec niej. Rodzi to po stronie spółki obowiązek zaktualizowania listy wspólników oraz złożenia jej do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego (KRS).

Sposoby zbycia udziałów w spółce z o.o.

Zbycie udziałów może nastąpić w formie sprzedaży udziałów, darowizny, zamiany bądź też innej umowy nienazwanej wywołującej taki skutek. Jak wskazuje Kodeks cywilny (K.c.) – umowa sprzedaży udziałów spółki z o.o., zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły (art. 155. § 1).

Czynność zbycia udziałów nie jest czynnością prawną dokonaną przez spółkę, ale czynnością między zbywcą a nabywcą. Jednak w wyjątkowych sytuacjach spółka może być nabywcą udziałów – nabycie udziałów w celu umorzenia udziałów lub nabycie w ramach postępowania egzekucyjnego.

Treść Art. 155. K.c. [Umowy przenoszące własność rzeczy]
§1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.
§2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.

Forma prawna umowy zbycia udziałów w spółce z o.o.

Zbycie udziału(sprzedaż, darowizna, zamiana itd.), jego części lub ułamkowej części udziału oraz jego zastawienie powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Oznacza to konieczność złożenia osobistych podpisów w obecności notariusza.

W przypadku spółki, której umowa została zawarta przy wykorzystaniu wzorca umowy, zbycie przez wspólnika udziałów jest możliwe również przy wykorzystaniu wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym. Oświadczenia zbywcy i nabywcy opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym. Wystarczy np.: posiadanie profilu zaufanego na platformie EPUAP. Profil zaufany to metoda potwierdzania tożsamości obywatela w systemach elektronicznej administracji. Profil zaufany działa jak odręczny podpis. Podpis potwierdzony profilem zaufanym, podobnie jak kwalifikowany podpis elektroniczny, zastępuje w kontaktach z podmiotami publicznymi podpis własnoręczny.

Zgoda spółki z o.o. na zbycie udziałów

Jeśli jednak umowa spółki jej nie precyzuje, zgodę na sprzedaż udziału wyraża zarząd spółki w formie pisemnej.

Zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć (art. 182 § 1 K.s.h.). Procedura wyrażenia zgody na sprzedaż udziałów może być ukształtowana w zasadzie dowolnie.

Uzależnienie sprzedaży udziałów od zgody spółki może dotyczyć wszystkich udziałów, ich części, a przy udziałach nierównych – całego udziału lub jego ułamkowej części.

Jeżeli zbycie uzależnione jest od zgody spółki, a umowa nic ponadto nie zawiera, do wyrażania zgody stosuje się przepisy K.s.h.

Spółka udziela zgody w formie pisemnej. Organem uprawnionym do wyrażenia zgody jest zarząd. Gdy zarząd jest jednoosobowy – wystarczy podpis jego jedynego członka. Gdy zarząd jest wieloosobowy – konieczna jest decyzja (uchwała) zarządu, ona stanowi wyrażenie zgody. Decyzja taka podejmowana jest według reguł ustalonych dla organów kolegialnych.

W praktyce spółka zawiadamia pisemnie o wyrażeniu zgody lub jej braku, załączając do pisma kopię podjętej uchwały. Uchwała oraz pismo podpisywane są stosownie do obowiązujących w spółce zasad reprezentacji.

Umowa spółki może wyrażenie zgody na zbycie udziałów powierzyć radzie nadzorczej lub zgromadzeniu wspólników. Nadal jest to uzależnienie zbycia od zgody spółki, tylko zgoda wyrażana jest nie przez zarząd, ale organ wskazany w umowie spółki.

Treść Art. 182. K.s.h [Zgoda na zbycie udziału w spółce z o.o.]
§ 1. Zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć.
§ 2. Jeżeli zbycie uzależnione jest od zgody spółki, stosuje się przepisy § 3-5, chyba że umowa spółki stanowi inaczej.
§ 3. Zgody udziela zarząd w formie pisemnej. W przypadku gdy zgody odmówiono, sąd rejestrowy może pozwolić na zbycie, jeżeli istnieją ważne powody.
§ 4. W przypadku, o którym mowa w § 3, spółka może w terminie wyznaczonym przez sąd rejestrowy przedstawić innego nabywcę. W razie braku porozumienia cenę nabycia i termin jej zapłaty ustala sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub spółki, po zasięgnięciu, w miarę potrzeby, opinii biegłego.
§ 5. Jeżeli wskazana przez spółkę osoba nie uiściła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, wspólnik może rozporządzać swobodnie swoim udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału, chyba że nie przyjął oferowanej zapłaty.

Przykład zapisu

Sąd Najwyższy w wyroku z 07.09.1993 r. (II CRN 60/93, OSNC Nr 7-8/1994, poz. 159) stwierdził, że zbycie udziałów bez wymaganej zgody spółki stanowi czynność bezskuteczną zarówno wobec spółki, jak i w stosunkach między stronami, a stanie się ono skuteczne dopiero wtedy, gdy stosowne zezwolenie zostanie udzielone. W uzasadnieniu tego orzeczenia powołano się na art. 181 § 1 K.h.s. i stwierdzono, że skutki naruszenia wymogów powyższego przepisu reguluje art. 63 § 1 K.c., co sprawia, że umowę zbycia udziałów zawartą bez zezwolenia spółki należy uznać za obarczoną sankcją bezskuteczności zawieszonej. Ani specyficzny (korporacyjny) charakter stosunków w spółce, ani postulat pewności stosunków handlowych nie stanowiły zatem przeszkody do przyjęcia, w oparciu o przepisy części ogólnej K.c., zawieszonej bezskuteczności umowy zbycia udziałów dokonanej bez wymaganej zgody spółki.

Treść Art. 63. K.c. [Forma i sposób zgody osoby trzeciej]
§ 1. Jeżeli do dokonania czynności prawnej potrzebna jest zgoda osoby trzeciej, osoba ta może wyrazić zgodę także przed złożeniem oświadczenia przez osoby dokonywające czynności albo po jego złożeniu. Zgoda wyrażona po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od jego daty.
§ 2. Jeżeli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę osoby trzeciej powinno być złożone w tej samej formie.

Brak zgody spółki z o.o. na zbycie udziałów

Spółka nie zawsze jest skłonna wyrazić zgodę. W takim przypadku wspólnik zbywający udziały może zwrócić się do sądu rejestrowego o wyrażenie zgody. Również w przypadku niezajęcia przez spółkę stanowiska wspólnik może spółce wyznaczyć termin i po jego bezskutecznym upływie może zwrócić się do sądu rejestrowego o wyrażenie zgody na zbycie udziałów (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 8 czerwca 2010 roku, sygn. akt I ACa 260/10).

Cena zbycia udziałów spółki z o.o.

Wspólnik zbywający ma prawo odmówić zbycia za cenę ustaloną przez sąd. Jeśli jednak nie przyjął oferty cenowej, nie ma prawa do swobodnego rozporządzenia udziałami, co oznacza niemożność dojścia do skutku planowanej transakcji.

Natomiast jeżeli wskazana przez spółkę osoba nie uiściła ceny nabycia w wyznaczonym terminie, a wspólnik zbywający przyjął ofertę cenową za udziały – może on rozporządzać swobodnie swoim udziałem, jego częścią lub ułamkową częścią udziału.

Co do zasady cena zbycia wskazywana jest przez wspólnika zbywcę. W przypadku postępowania sądowego i wskazania przez spółkę innego nabywcy, cena zbycia ustalana jest przez strony. Ale w razie braku porozumienia – cenę nabycia i termin jej zapłaty ustala sąd rejestrowy na wniosek wspólnika lub spółki. Sąd oczywiście ma prawo skorzystania w tym zakresie z opinii biegłego.

Udział objęty współwłasnością łączną

W sytuacji gdy udział / udziały są objęte współwłasnością łączną (np.: wspólnością majątkową małżeńską lub wspólnością wspólników spółki cywilnej), jeden ze współuprawnionych nie może nimi dowolnie dysponować. Współuprawnieni ze wspólności łącznej muszą razem podjąć decyzję o rozporządzeniu udziałem lub jego ułamkową częścią.

W przypadku zniesienia współwłasności łącznej (np. rozwiązanie spółki cywilnej, rozwód) zamienia się ona we współwłasność w częściach ułamkowych i oczywiście te części mogą być przedmiotem obrotu gospodarczego.

Ograniczenia w sprzedaży udziałów spółki z o.o.

Ograniczenia w zakresie sprzedaży udziałów w spółce z o.o. powinny wynikać z umowy spółki. W praktyce spotyka się wiele sposobów, z pomocą których można ograniczyć sprzedaż takich udziałów. Mogą one odnosić się do osoby nabywcy (odpowiednie kwalifikacje, umiejętności, wykonywany zawód), bądź polegać na konieczności uzyskania zezwolenia od odpowiedniej osoby (wspólnika, osoby trzeciej) lub organu (rady nadzorczej, zgromadzenia wspólników, zarządu). Możliwe jest też uzależnienie możliwości sprzedaży udziału od upływu określonego terminu lub spełnienia określonego warunku.

Często spotykanym sposobem ograniczenia sprzedaży udziałów jest prawo pierwszeństwa lub pierwokupu. Nie są to tożsame instytucje. Różnice między prawem pierwokupu a prawem pierwszeństwa omówione zostały w odrębnym artykule.

Ograniczenia w sprzedaży udziałów w spółce z o.o. wprowadzają także przepisy szczególne. Wymagane będzie uzyskanie zgody Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w przypadku, gdy w wyniku transakcji nabycia udziałów dojdzie do przejęcia kontroli w rozumieniu ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów i zostaną przekroczone progi określone w tej ustawie. Gdy nabywcą udziałów w spółce z o.o. jest podmiot zagraniczny, może także pojawić się obowiązek uzyskania zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych w przypadku spełnienia przesłanek, o których mowa w ustawie z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców.

Ze sprzedażą udziałów w spółce z o.o. wiąże się wiele kwestii prawnych, co do niektórych istnieją rozbieżności interpretacyjne. W związku z tym nie można bazować na jednym schemacie działania w oderwaniu od realiów konkretnego udziałowca i konkretnej spółki. W bardziej skomplikowanych sprawach zaleca się skorzystanie z opinii prawnika przed podjęciem wiążących decyzji.

Źródła:
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych - Dz.U. 2000 nr 94 poz. 1037
3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1993 roku II CRN 60/93