Zmiana kwoty wolnej od podatku w podatku od spadków i darowizn

• 2024-01-25
• Autor: Marcin Sądej

W zależności od stopnia pokrewieństwa nabywca rzeczy i praw majątkowych może korzystać z określonej kwoty wolnej od podatku od spadków i darowizn. Pierwsze podwyższenie kwoty wolnej od podatku miało miejsce w październiku 2022 roku. Kolejne podwyższenie jest natomiast planowane od 1 lipca 2023 roku.

Kwota wolna od podatku

Zgodnie z art. 5 ustawy o podatku od spadków i darowizn (ustawy SD) – obowiązek podatkowy spoczywa na nabywcy rzeczy lub praw majątkowych. Warto pamiętać, że w zależności od stopnia pokrewieństwa możliwe jest skorzystanie z kwoty wolnej od podatku, w ramach której nie ma obowiązku składania deklaracji podatkowej ani też zapłaty podatku.

Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 9 ust. 1 ustawy SD – opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej:

1) 10 434 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej;

2) 7878 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej;

3) 5308 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Wymienione kwoty wolne zostały podwyższone w październiku 2022 roku. Zgodnie natomiast z przyjętą już nowelizacją ustawy od 1 lipca 2023 roku kwoty wolne będą przedstawiać się następująco:

1) 36 120 zł od jednej osoby lub 108 360 zł od wielu osób – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej;

2) 27 090 zł od jednej osoby lub 81 270 zł od wielu osób – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej;

3) 18 060 zł od jednej osoby lub 54 180 zł od wielu osób – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Warto zatem zwrócić uwagę, że oprócz podniesienia kwoty wolnej, wprowadzono dodatkowy limit odnoszący się do nabycia od więcej niż jednej osoby.

Jak czytamy w uzasadnieniu do projektu ustawy (druk 2628) zmiana ma na celu urealnienie kwot wolnych od podatku przewidzianych w ustawie o podatku od spadków i darowizn. Aktualne kwoty obowiązują od niemal 20 lat, tj. od dnia 01.01.2003 r., kiedy to wynosiły one odpowiednio około 12-krotność, 9-krotność i 6-krotność ówczesnego minimalnego wynagrodzenia za pracę (800 zł w 2003 r.). Projekt przewiduje podniesienie tych kwot do 12-krotności, 9-krotności i 6-krotności aktualnego minimalnego wynagrodzenia za pracę (3010 zł).

Zmiana ta – jednoznacznie korzystna dla obywateli – nie musi przy tym oznaczać zmniejszenia dochodów gmin, albowiem mniejsze kwotowo wpływy mogą być zrównoważone większą ich liczbą na skutek spadku potencjalnej atrakcyjności działań mających na celu uniknięcie opodatkowania.

Zasada kumulacji kwoty wolnej w myśl nowych regulacji

W tym miejscu warto przypomnieć, że w zakresie kwoty wolnej od podatku obowiązuje zasada kumulacji wyrażona w art. 9 ust. 2 ustawy SD. Nowe regulacje wskazują, że kwota wolna obejmować będzie nabycie własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości nieprzekraczającej w okresie 5 lat, począwszy od dnia 1 lipca 2023 r. oraz w każdym kolejnym okresie 5 lat.

Zgodnie ze znowelizowanym brzmieniem tego przepisu, jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz w pięcioletnim okresie, o którym mowa w ust. 1, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych dotychczas w tym okresie. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wyżej okresie.

Jeżeli nabycie ww. własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby będzie następowało więcej niż jeden raz w pięcioletnim okresie, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych będzie się doliczać wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych wcześniej (w ww. okresie).

Podkreślić zatem należy, że kwota wolna nie dotyczy jednorazowej kwoty nabycia (np. darowizny). Zasada kumulacji oznacza, że kwota wolna obejmuje okres pięcioletni.

Otrzymanie kilku darowizn od tej samej osoby w okresie pięcioletnim podlega sumowaniu. Jeżeli w okresie pięcioletnim suma darowizn przekroczy kwotę wolną, to nadwyżka ponad kwotę wolną podlega opodatkowaniu.

Przykładowo w zdarzeniu przyszłym, w którym osoba fizyczna otrzymuje od swojego wujka pięć darowizn po 10 000 zł w okresie od 1 lipca 2023 do końca 2026 roku, powodować będzie, że w momencie, kiedy wartość przekroczy 27 090 zł, wystąpi obowiązek podatkowy. Obowiązek ten będzie dotyczył nadwyżki ponad kwotę wolną.

Podstawowym celem i funkcją omawianej zasady kumulacji jest zabezpieczenie interesów fiskalnych w postaci ochrony przed uchylaniem się od opodatkowania przez nabywców na skutek dzielenia przysporzeń w dłuższym czasie.

Wyrazem zasady kumulacji jest również art. 6 ust. 1a ustawy SD, który podaje, że jeżeli nabycie następuje w częściach, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą nabycia poszczególnych części.

Przysporzenie, które powoduje przekroczenie kwoty wolnej od podatku, wiąże się z koniecznością złożenia deklaracji SD-3 w terminie miesiąca, licząc od dnia powstania obowiązki podatkowego (art. 17a ust. 1 ustawy SD).

Na podstawie deklaracji naczelnik US wydaje decyzję ustalającą kwotę podatku od spadków i darowizn, której termin płatności wynosi 14 dni, licząc od dnia odebrania decyzji przez podatnika.

W kontekście rosnącej inflacji oraz wzrostu cen produktów podniesienie kwoty wolne od podatku należy ocenić jako działanie pozytywne. Tym bardziej, że kwota ta nie była ustawowo zmieniana od dwudziestu lat. Dokonując przysporzenia majątkowego, warto pamiętać o zasadzie kumulacji wyrażonej w art. 9 ust. 2 ustawy SD.