Ochrona pracownicy w ciąży

• 2024-01-28
• Autor: Joanna Korzeniewska

Ciąża jest pod pewnymi względami stanem szczególnym i z tego względu podlega też ochronie ustawodawcy, w szczególności w ramach stosunku pracy. Istnieje wiele przepisów szczególnych dotyczących uprawnień pracownicy w ciąży lub obowiązków pracodawcy względem niej i tym zagadnieniom poświęcony jest dzisiejszy artykuł.

Od kiedy i do kiedy trwa ochrona pracownicy w ciąży?

Zasadniczo szczególne zasady dotyczą wszystkich kobiet w ciąży niezależnie od tego, na jakim etapie ciąży jest pracownica, jaki rodzaj umowy łączy ją z pracodawcą i kiedy ma ona zostać zakończona. Są jednakże również pewne wyjątkowe regulacje dotyczące m.in. rozwiązywania umowy o pracę i przedłużenia jej do porodu. Jednakże nie ma wątpliwości co do tego, od kiedy ta ochrona się zaczyna, a mianowicie od momentu, kiedy pracownica jest w ciąży. W praktyce jednak pracodawca może objąć pracownicę ochroną, od kiedy przedstawi mu ona zaświadczenie lekarskie o tym, że jest w ciąży (wcześniej bowiem może on nie wiedzieć, że jest w ciąży, a jednak same słowo pracownicy może okazać się niewystarczające). Zasadniczo większość uprawnień przysługuje one pracownicy do momentu porodu (np. zakaz delegacji), a niektóre z nich dłużej (np. zakaz zatrudniania przy szkodliwych pracach, który może obejmować również pracownice karmiące piersią). Z kolei w konkretnych, szczególnych przypadkach ochrona ta może trwać krócej.

Bardzo istotnym uprawnieniem dla pracownicy w ciąży jest to, iż umowa o pracę na czas określony oraz okres próbny przekraczający 1 miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, zostaje przedłużona do porodu. Jednakże, jak widać powyżej, przedłużenie umowy okresowej nie dotyczy wszystkich pracownic, a więc są wyjątki. Umowa nie przedłuża się przy umowach: na czas próbny do 1 miesiąca, próbnych powyżej miesiąca i na czas określony, które rozwiązałyby się przed upływem 3 miesiąca i umów na zastępstwo.

Czy można zwolnić pracownicę w ciąży?

Jak już wspomniałam, pracownica w ciąży podlega szczególnej ochronie. Jeden z głównych i najważniejszych elementów tej ochrony polega na tym, iż zasadniczo pracownicy w ciąży nie można zwolnić. Zabronione jest wypowiedzenie umowy o pracę pracownicy w ciąży oraz w czasie urlopu macierzyńskiego. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy pracodawca rozwiązuje umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownicy, a zakładowa organizacja związkowa (o ile działa w zakładzie) wyrazi na to zgodę. Ochrona pracownicy w ciąży jest tu daleko idąca i sądy stoją na stanowisku, iż jeśli w trakcie okresu wypowiedzenia pracownica dostarczy zaświadczenie lekarskie o ciąży, pracodawca powinien cofnąć oświadczenie o rozwiązaniu umowy o pracę.

W trakcie ciąży możliwe jest nawet rozwiązanie umowy za porozumieniem stron – nie można bowiem zmuszać pracownicy do pozostawania w stosunku pracy, jeśli tego nie chce. Gdyby jednak pracownica podpisała oświadczenie o rozwiązaniu umowy za porozumieniem stron, a w trakcie okresu wypowiedzenia zaszła w ciążę lub dowiedziała się o ciąży, miałaby prawo do cofnięcia swojego oświadczenia i pracodawca musiałby ją przywrócić do pracy. W trakcie wypowiedzenia stosunek pracy nadal trwa i dlatego też pracownica wciąż podlega ochronie.

Zwolnienie pracownicy jest możliwe jedynie w szczególnych przypadkach, takich jak rozwiązanie umowy o pracę z winy pracownicy (tak zwane zwolnienie dyscyplinarne) albo też likwidacja zakładu pracy lub ogłoszenie upadłości. Należy nadmienić, że nie wystarczy likwidacja np. filii lub części zakładu pracy, gdyż przy likwidacji części zakładu pracy pracodawca powinien przenieść pracownicę w ciąży na inne stanowisko. Również likwidacja stanowiska pracy nie uprawnia pracodawcy do rozwiązania z pracownicą w ciąży umowy o pracę, gdyż, jak wspomniałam, jest to możliwe tylko wówczas, gdy dochodzi do pełnej likwidacji zakładu pracy, a likwidacja stanowiska do tego już nie uprawnia.

Jakich prac nie może wykonywać pracownica w ciąży?

W wielu zawodach ciąża zasadniczo nie stanowi przeszkody do wykonywania pracy, choć oczywiście istnieje również bardzo wiele takich, które mogą być nadmiernym obciążeniem lub też wprost stanowić zagrożenie dla zdrowia kobiety i dziecka. Według bardzo ogólnego przepisu Kodeksu pracy kobiety w ciąży lub karmiące piersią nie powinny wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia. Jest to oczywiście bardzo nieprecyzyjne określenie, które mogłoby być wręcz wypaczane. Pracodawca mógłby twierdzić, że nawet rzeczywiście ciężka praca jest nieszkodliwa, a pracownica, że nawet lekkie obowiązki są dla niej szkodliwe. Dlatego konieczne stało się stworzenie rozporządzenia, w którym zawarto wykaz prac zabronionych kobietom w ciąży i karmiącym piersią. Wykaz jest bardzo szczegółowy i nie ma sensu go tutaj przytaczać, jednak warto wskazać najważniejsze cechy i rodzaje tych prac. Są to często prace związane z wymuszoną pozycją ciała, znacznym wysiłkiem fizycznym, w narażeniu na silne drgania, hałas, w mikroklimacie gorącym lub zimnym oraz prace, które narażają pracownicę na działanie szkodliwych substancji chemicznych, w miejscach o podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu. Pracownica nie może być również narażona na kontakt ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi ani na ciężkie urazy fizyczne lub psychiczne, jak też wykonywać prac w pozycji stojącej przez łącznie 3 godziny w czasie zmiany roboczej.

Pozostałe uprawnienia przysługujące kobietom w ciąży

Spektrum uprawnień przysługującym kobietom w ciąży jest szerokie i obejmuje nie tylko ochronę przed zwolnieniem oraz zakaz wykonywania niektórych prac. Istnieją również inne uprawnienia czy też przywileje. Należy do nich m.in. zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych lub w porze nocnej. Pracodawca nie może też wysłać pracownicy w delegację ani polecić wykonywania pracy w systemie przerywanym czasu pracy, chyba że wyrazi ona na to zgodę. Ponadto pracodawca powinien zwolnić pracownicę z pracy na czas wykonywania zleconych przez lekarza badań, jeśli nie może ich ona wykonać poza godzinami pracy. Pracownica zachowuje za ten czas prawo do wynagrodzenia. Wcześniej pracownica w ciąży nie mogła spędzać przed monitorem ekranowym więcej niż 4 godziny dziennie. Obecnie zostało to zmienione i kobieta w ciąży nie powinna spędzać przed monitorem ekranowym więcej niż 8 godzin dziennie, ale po każdych 50 minutach przed ekranem przysługuje jej 10 minut przerwy wliczanej do czasu pracy.

Pracownica w ciąży jest chroniona pod wieloma względami – od momentu zajścia w ciążę pracodawca nie może rozwiązać z nią umowy o pracę (chyba że z jej winy lub w przypadku likwidacji zakładu pracy), a umowy są automatycznie przedłużane do czasu porodu (jeśli uległyby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży). Pracownice w ciąży nie mogą też wykonywać wielu prac, które byłyby dla nich szczególnie szkodliwe czy uciążliwe. Mają one również inne uprawnienia, jak np. prawo do zwolnienia na czas badań oraz dodatkowe przerwy w pracy. Ułatwia to im wykonywanie obowiązków pracowniczych, a zarazem stanowi ochronę zdrowia ich i dziecka.