Ochrona przedemerytalna pracownika

• 2024-01-16
• Autor: r.pr. Eliza Polachowska

Wiele osób zapewne wie o tym, że w prawie pracy istnieje instytucja taka jak ochrona przedemerytalna pracownika. Potocznie mówiąc - nie można zwolnić osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę, jeżeli niewiele brakuje jej do osiągnięcia wieku emerytalnego. Dzisiejszy artykuł szeroko omawia zagadnienia związane z ochroną przedemerytalną i okresem ochronnym pracownika przed emeryturą.

Ochrona przedemerytalna pracownika - komu przysługuje okres ochronny?

Okres ochronny przysługuje pracownikowi zatrudnionemu w oparciu o umowę o pracę, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego. Obecnie wiek, który umożliwia przejście na emeryturę, wynosi w przypadku kobiet 60 lat, a w przypadku mężczyzn 65 lat. To oznacza, że okres ochrony przed emeryturą w odniesieniu do płci żeńskiej rozpoczyna się w wieku 56 lat, a u płci męskiej w wieku 61 lat. Warto podkreślić, że wyróżnia się tzw. powszechny oraz obniżony wiek emerytalny, który dotyczy pewnych grup zawodowych wykonujących pracę w trudnych dla zdrowia warunkach – dla przykładu wskazać można górników czy maszynistów. Ochrona przedemerytalna obejmuje obydwa rodzaje wieku. Pracownikiem w rozumieniu Kodeksu pracy (K.p.) jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Można w tym miejscu zarzucić ustawodawcy pewną niekonsekwencję. Bowiem uznaje on za pracowników osoby zatrudnione nie tylko w oparciu o umowę o pracę. Natomiast brzmienie przepisu art. 39 Kodeksu pracy wskazywałoby na to, że ochrona dotyczy tylko osób zatrudnionych w oparciu o umowę o pracę. Powyższe nie do końca jest prawdą, bowiem art. 72 § 3 K.p. przewiduje w stosunku do pracowników powołanych okres ochronny 2 lat do nabycia prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Natomiast Prawo spółdzielcze ustanawia jeszcze dalej idącą ochronę, stanowiąc w art. 187 pkt 2 Prawa spółdzielczego, że spółdzielnia może rozwiązać z członkiem spółdzielczą umowę o pracę za wypowiedzeniem w razie przyznania członkowi prawa do emerytury.

Okres ochronny przed emeryturą – na czym polega ochrona?

Zasadniczo ochrona przedemerytalna polega na tym, że pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Dotyczy ona umów zawartych na czas określony, nieokreślony, na okres próbny. Przepis stanowi o jednostronnym oświadczeniu woli pracodawcy dotyczącym wypowiedzenia. Nie dotyczy zatem sytuacji rozwiązania umowy za porozumieniem stron ani zwolnienia dyscyplinarnego w oparciu o przepisy art. 52 i 53 K.p. W orzecznictwie podkreśla się fakt, że nie można wypowiedzieć umowy w okresie ochronnym. Natomiast dopuszczalna jest sytuacja, w której złożenie przez pracodawcę oświadczenia woli następuje wcześniej niż na 4 lata przed osiągnięciem wieku przedemerytalnego przez pracownika, ale do rozwiązania umowy dochodzi już w okresie ochronnym. Ochrona pracownika przed wypowiedzeniem umowy o pracę zachodzi, gdy spełnione zostaną łącznie 2 przesłanki:

1. brakuje mu nie więcej niż 4 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego,
2. okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.

Niespełnienie jednej z nich powoduje, że pracownik nie jest objęty ochroną przed wypowiedzeniem przez pracodawcę stosunku pracy. Spełnienie drugiej przesłanki oznacza, że w okresie ochronnym dana osoba już posiada odpowiedni do nabycia uprawnień emerytalnych staż pracy albo uzyska go po przepracowaniu tych 4 lat. Może zatem dojść do sytuacji, w której osobie zatrudnionej wprawdzie brakuje nie więcej niż 4 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego, ale nie posiada wymaganego przepisami prawa stażu pracy uprawniającego do emerytury ani nie uzyska go po przepracowaniu tych 4 lat. Wówczas taka osoba nie korzysta z ochrony przewidzianej przepisami prawa pracy. Warto w tym miejscu przypomnieć, że zgodnie z przepisami ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych okres pracy uprawniający do emerytury to 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Wprowadzając do Kodeksu pracy takie uregulowanie prawne, ustawodawca miał na celu ochronę osób w zaawansowanym wieku, którzy po utracie pracy mieliby problem z jej znalezieniem, a jednocześnie nie nabyliby jeszcze uprawnień emerytalnych. Natomiast przepracowanie 4 lat u tego samego pracodawcy umożliwi im uzyskanie emerytury.

Jak chroniony jest pracownik w wieku przedemerytalnym?

Wypowiedzenie umowy o pracę wbrew zakazowi art. 39 K.p. powoduje, że pracownik może wnieść odwołanie do sądu pracy w terminie 21 dni od dnia doręczenia mu wypowiedzenia. W przypadku umów na okres próbny może on domagać się wyłącznie odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za czas, do upływu którego umowa miała trwać. Jeżeli chodzi o umowy na czas nieokreślony i określony, osoba uprawniona może żądać:

• uznania wypowiedzenia za bezskuteczne bądź przywrócenia do pracy – jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu albo
• odszkodowania.

Warto w tym miejscu podkreślić, że pracownicy w wieku przedemerytalnym korzystają z silniejszej ochrony niż pozostałe osoby. Do nich nie stosuje się bowiem przepisu o możliwości zasądzenia przez sąd odszkodowania zamiast żądania pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne albo przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe.

Generalnie, jeżeli dojdzie do naruszenia przepisów o wypowiadaniu umowy na czas określony, pracownikowi przysługuje wyłącznie odszkodowanie. Wyjątkiem od tej reguły są między innymi osoby w wieku przedemerytalnym, do których ten przepis nie ma zastosowania.

Kiedy kończy się ochrona przedemerytalna pracownika?

Okres ochronny przed emeryturą kończy się zasadniczo z nabyciem przez osobę uprawnioną prawa do emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego. Prawo to nabywa się tylko raz i w związku z tym ta ochrona nie może być ruchoma. Jeżeli emeryt pobiera świadczenie i nadal kontynuuje zatrudnienie albo nabył prawo do emerytury i je zawiesił, nadal pracując, powoduje to ustanie ochrony przewidzianej w art. 39 K.p. W tym miejscu warto nadmienić, że w pewnych sytuacjach przepis art. 39 nie będzie miał w ogóle zastosowania. Będzie to miało miejsce w przypadku:

• uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy;
• ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
• wypowiedzenia warunków pracy lub płacy ze względu na:
  – wprowadzenie nowych zasad wynagradzania,
  – stwierdzoną orzeczeniem lekarskim utratę zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo niezawinioną utratę uprawnień koniecznych do jej wykonywania.

Podsumowując: temat ochrony przedemerytalnej wydaje się być prosty. Problemów prawnych mogą przysporzyć przepisy przejściowe ustawy, która z powrotem przywróciła powszechny wiek emerytalny, czyli z 67 lat dla kobiet i mężczyzn na 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Na podstawie tych przepisów mogą istnieć 2 różne reżimy prawne dotyczące art. 39 K.p. W sprawach indywidualnych warto zasięgnąć fachowej porady prawnika.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy - Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141
2. Ustawa z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze - Dz.U. 1982 nr 30 poz. 210