Posadowienie przez przedsiębiorcę słupów energetycznych na działce

• 2024-02-11
• Autor: Zuzanna Lewandowska

Wielu z nas posiada nieruchomości, na których ulokowano różnego rodzaju urządzenia przesyłowe, jak na przykład słupy elektryczne, światłowody, rurociągi itp. Jest to bez wątpienia wykorzystanie cudzego gruntu, bo urządzenia te zawsze są własnością przedsiębiorcy przesyłowego. W dzisiejszym artykule omówimy przepisy dotyczące cudzych urządzeń na gruncie, uwzględniając prawa właściciela i obowiązki przedsiębiorcy.

Prawo służebności przesyłu

Zgodnie z art. 49 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (K.c.) – urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa. Z kolei osoba, która poniosła koszty budowy tych urządzeń, i jest ich właścicielem, może żądać, aby przedsiębiorca, który przyłączył urządzenia do swojej sieci, nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych urządzeń może wystąpić także przedsiębiorca (art. 49 § 2 K.c.).

Postawienie słupa energetycznego na nieruchomości będącej czyjąś własnością może prowadzić do ustanowienia służebności przesyłu, o czym stanowi wprost art. 305(1) K.c. Prawo służebności przesyłu polega na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń. Jeżeli przedsiębiorca odmówiłby zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu. Wynagrodzenie powinno uwzględniać cały uszczerbek będący następstwem ustanowienia służebności przesyłu, w tym także zmniejszenie jej wartości (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 września 2012 r., sygn. akt: IV CSK 56/12).

Bezumowne korzystanie z cudzej nieruchomości przez przedsiębiorstwo przesyłowe

Jeżeli posadowienie słupa energetycznego nastąpiło bezumownie, tj. bez tytułu prawnego w postaci umowy zawartej z właścicielem gruntu, bez orzeczenia sądu, ugody sądowej czy decyzji administracyjnej, należy stwierdzić, że miało charakter bezprawny. W takiej sytuacji przedsiębiorca, który posadowił słupy energetyczne, bezumownie korzysta z tej części nieruchomości.

Roszczenie właściciela gruntu o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń

W pierwszej kolejności należy zwrócić się do przedsiębiorcy z żądaniem wskazania podstawy prawnej dla posadowienia na nieruchomości urządzenia. W braku podstawy prawnej zastosowanie może znaleźć art. 222 K.c. Zgodnie z tym przepisem właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą, zaś przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń.

W praktyce będzie się to wiązało z prawem właściciela nieruchomości do żądania usunięcia słupa z jego działki. Właściciel może wystąpić z żądaniem usunięcia słupa na piśmie do przedsiębiorcy albo wystąpić z powództwem do sądu. Co do zasady roszczenie z art. 222 K.c. nie ulega przedawnieniu, a wygasa zasadniczo w przypadku jego zaspokojenia, czyli wtedy, gdy przestaną mieć miejsce naruszenia lub zostanie przywrócony stan zgodny z prawem.

Wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z gruntu, odszkodowanie od przedsiębiorcy

Dodatkowo, właściciel nieruchomości ma prawo dochodzić tzw. roszczeń uzupełniających na podstawie art. 244 i 225 K.c., a w szczególności wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy. Wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy obliczana jest zazwyczaj na podstawie stawek czynszu za dzierżawę gruntu o podobnej charakterystyce i w podobnej okolicy, w której znajduje się nieruchomość.

W tym miejscu warto wskazać, że z cywilistycznego punktu widzenia wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy co do zasady nie jest odszkodowaniem. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 lipca 1984 r. (sygn. akt: III CZP 20/84) wskazał, że wysokość roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy nie zależy od tego, czy właściciel nieruchomości poniósł jakikolwiek straty, a od cen rynkowych, jakie właściciel uzyskałby, gdyby nie doszło do korzystania z rzeczy bez tytułu prawnego.

Jeśli zaś mowa o odszkodowaniu, to w niektórych przypadkach właściciel nieruchomości będzie miał prawo dochodzić od przedsiębiorcy także odszkodowania w rozumieniu art. 415 K.c. Dotyczyć to będzie sytuacji, gdy wskutek posadowienia słupów właściciel nieruchomości poniósł szkodę, np. nie miał możliwości użytkowania zajętego gruntu zgodnie z jego przeznaczeniem. Zgodnie z tym przepisem ten, kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Odszkodowanie powinno uwzględniać szkody poniesione przez właściciela nieruchomości, jak choćby brak możliwości zabudowy czy obniżenie atrakcyjności nieruchomości. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 1 lutego 2010 r. (sygn. akt: I CSK 312/09) – odszkodowanie powinno być ustalone według stawek rynkowych za korzystanie z danego rodzaju rzeczy, jakie właściciel mógł uzyskać, zawierając umowę najmu lub dzierżawy.

Przedawnienie roszczeń z tytułu posadowienia urządzenia przesyłowego na cudzym gruncie

Samo roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu nie przedawnia się, podobnie jak roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń. Z kolei roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie przedawnia się z upływem 6 lat, tak jak roszczenie o zapłatę odszkodowania z art. 415 K.c., zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 118 K.c.

Jeżeli przyjąć możliwość zasiedzenia służebności przesyłu przez przedsiębiorcę, który posadowił słupy energetyczne, to co do zasady przyjmuje się termin 30 lat od umieszczenia urządzeń przesyłowych (art. 172 § 2 K.c.). Niemniej jednak Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 stycznia 2011 r. (sygn. akt: III CZP 124/10) wskazał, że wniosek właściciela nieruchomości o ustanowienie służebności przesyłu za odpowiednim wynagrodzeniem przerywa bieg terminu zasiedzenia tej służebności.