Nowe przepisy dotyczące kontroli trzeźwości pracownika - Rewolucja w Kodeksie pracy

• 2024-01-31
• Autor: Joanna Korzeniewska

Pracodawca jest uznawany za podmiot będący na lepszej, mocniejszej pozycji niż pracownik. W końcu to on ma prawo do wydawania poleceń, kontrolowania pracownika oraz płaci mu wynagrodzenie. Dlatego też jednym z podstawowych zadań, celów Kodeksu pracy jest zapewnienie pracownikom odpowiednio silnej ochrony. Nie zmienia to jednak faktu, że obie strony stosunku pracy mają nie tylko prawa, ale i obowiązki. Pracodawca może wymagać od pracownika określonych rzeczy, w tym kontroli trzeźwości, o czym napiszemy w tym artykule.

Obowiązki pracownika i pracodawcy

Nie ulega wątpliwości, że to na pracodawcy ciąży więcej obowiązków. Wskazać należy jedynie niektóre z nich:

• terminowa i prawidłowa wypłata wynagrodzeń,
• prowadzenie i przechowywanie dokumentacji związanej ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników,
• prawidłowa organizacja pracy,
• stosowanie sprawiedliwych i obiektywnych kryteriów oceny pracowników,
• zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz systematyczne szkolenie pracowników w tym zakresie,
• ułatwianie pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Wszystkie obowiązki są tu oczywiście ważne, choć niektóre można określić jako mające charakter bardziej podstawowy i zasadniczy. Do tych najbardziej podstawowych należy terminowa wypłata wynagrodzenia oraz zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Oczywiście również na pracowniku ciążą pewne obowiązki, takie jak:

• stosowanie się do poleceń przełożonych,
• przestrzeganie regulaminu pracy, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
• sumienne i staranne wykonywanie pracy,
• dbanie o dobro zakładu pracy, chronienie jego mienia i nieujawnianie informacji, które mogłyby narazić pracodawcę na szkodę,
• przestrzeganie tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,
• przestrzeganie zasad współżycia społecznego.

Pracodawca i pracownik powinni ze sobą współpracować w ramach wykonywania swoich obowiązków, co może być szczególnie widocznie, jeśli chodzi o zasady BHP. Zasady te określają między innymi, jak zorganizować stanowisko pracy, jaką należy zapewnić odzież ochronną oraz jakie niezbędne narzędzia. Pracodawca powinien również zadbać o odpowiednie oznakowanie w zakładzie pracy oraz o niezbędne szkolenia.

Obu stronom przysługują również odpowiednie prawa, a pracodawca ma prawo do kierowania pracą pracownika, rozliczania go z wykonywanych przez niego obowiązków oraz egzekwowania wykonywania obowiązków pracowniczych.

Co to ma wspólnego z kontrolami trzeźwości? Wbrew pozorom bardzo wiele, gdyż bycie trzeźwym w pracy to niekwestionowany obowiązek każdego pracownika. Trzeba też pamiętać o tym, że działania jednego pracownika mogą mieć wpływ na pracę, a nawet zdrowie i życie pozostałych pracowników. W ramach więc obowiązku zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy pracodawca powinien mieć pewność, że pracownik jest trzeźwy i nie stanowi zagrożenia dla innych, a także iż nie narobi szkód w zakładzie.

Obecne regulacje dotyczące możliwości badania trzeźwości

W obecnie obowiązującym stanie prawnym w Kodeksie pracy nie ma wprost zapisu przyznającego możliwość badania pracowników pod kątem ich trzeźwości. Jedyną wskazówkę daje art. 17 ustawy o wychowaniu w trzeźwości, ale trzeba zaznaczyć, że on również nie zawiera ani uprawnienia, ani obowiązku do przeprowadzenia tego typu kontroli. Zastrzeżono w nim jedynie, iż pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika znajdującego się w stanie nietrzeźwości. Na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej, a także na żądanie pracownika badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego. Zabiegu pobrania krwi dokonuje osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje zawodowe.

Z powyższego widać więc, że pracodawca wręcz nie powinien samodzielnie badać pracowników alkomatem, a odsunąć go tymczasowo od wykonywania obowiązków służbowych, wezwać policję, aby go przebadała na obecność alkoholu. Nieraz jednak pracodawca decydował się na samodzielne badanie pracownika alkomatem. Z jednej strony nie jest to wprost zabronione, ale nie ulega wątpliwości, że pracodawca nie może tego uczynić bez zgody pracownika. Owszem, dochodziło tu nieraz do nadużyć, gdyż często pracodawcy nie pytali pracowników o zgodę, naciskali na pracowników, wywierali na nich presję. Dbałość o swoją firmę, o zakład pracy, o zdrowie i bezpieczeństwo innych pracowników są uzasadnione i dają pracodawcy pewne uprawnienia. Z drugiej jednak strony pracownicy powinni być chronieni przed nadmierną ingerencją ze strony pracodawcy. W 2019 roku Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych stwierdził, że badanie stanu trzeźwości pracownika może przeprowadzić tylko policja, ale nie pracodawca. Opinia Urzędu wywołała wiele dyskusji, nie tylko w kręgach politycznych, urzędowych, ale również wśród osób najbardziej tym zainteresowanych.

Dlaczego nie zostało to uznane za legalne? Stan trzeźwości pracownika należy do danych dotyczących zdrowia, określonych w art. 9 ust. 1 RODO. Zgodnie z art. 17 ustawy z 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – stan trzeźwości pracownika można sprawdzać tylko wtedy, gdy łącznie są spełnione dwa warunki:

1. badanie odbywa się na żądanie kierownika zakładu pracy, osoby przez niego upoważnionej lub pracownika, co do którego zachodzi uzasadnione podejrzenie, że spożywał alkohol w czasie pracy lub stawił się do niej w stanie po użyciu alkoholu,
2. badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego (np. policja), zaś zabiegu pobrania krwi dokonuje osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje zawodowe, co ma zapewnić wiarygodność wyniku badania.

Tak więc w obecnym stanie prawnym jedynym organem, który może przeprowadzić badanie na obecność alkoholu u pracownika jest policja, a pracodawca może to uczynić jedynie za zgodą pracownika.

Planowane zmiany w sprawie badania stanu trzeźwości u pracowników

Można zrozumieć stanowisko, iż badanie przeprowadzone przez pracodawcę może stanowić naruszenie dóbr osobistych pracownika, gdyż dotyczy jego zdrowia. Trzeba też jednak wziąć pod uwagę sytuację i interesy pracodawców, którzy powinni mieć pewność, że pracownicy nie wykonują swoich obowiązków pod wpływem alkoholu.

Od dłuższego już czasu trwają prace nad wprowadzeniem nowych przepisów, które pozwolą pracodawcom wyrywkowo i prewencyjnie badać pracowników na obecność alkoholu i innych substancji odurzających. Jest to niezmiernie ważne dla przedsiębiorców, którzy o tę możliwość zabiegali od 2019 r., kiedy to Prezesa UODO w swoim stanowisku jasno tę możliwość ograniczył. Nowe przepisy regulują dwie sytuacje:

1. badanie trzeźwości pracownika w przypadku uzasadnionego podejrzenia, że pracownik znajduje się w stanie po spożyciu lub spożywał alkohol w czasie pracy;
2. badanie prewencyjne na obecność alkoholu w organizmie pracownika.

Projekt zakłada, że pracodawca będzie mógł wprowadzić w zakładzie pracy kontrolę trzeźwości pracowników, a także kontrolę pracowników na obecność środków działających podobnie do alkoholu w ich organizmach, ale tylko jeżeli jest to niezbędne do zapewnienia ochrony:

• życia i zdrowia pracowników lub innych osób,
• mienia pracodawcy.

Zatem taka kontrola z reguły nie będzie mogła dotyczyć wszystkich pracowników zatrudnianych przez pracodawcę, a tylko tych pracowników, w przypadku których praca wykonywana w stanie po użyciu alkoholu lub po użyciu innych środków odurzających może zagrażać życiu i zdrowiu samego pracownika lub innych osób, a także mieniu pracodawcy (tj. grozić szkodą w tym mieniu).

Z projektu zmian do Kodeksu pracy wynika, że grupa lub grupy pracowników objęte kontrolą trzeźwości, metoda kontroli oraz sposób jej przeprowadzenia powinny zostać ustalone w układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest zobowiązany do ustalenia regulaminu pracy.

Nie można mieć wątpliwości, że pracownik powinien być trzeźwy w miejscu pracy, a pracodawca ma prawo, a nawet i obowiązek, żeby go nie dopuścić do wykonywania obowiązków, jeśli jest pod wpływem alkoholu lub innych substancji odurzających. W obecnym stanie prawnym nie zostało to wprost uregulowane, ale podnosi się, że pracodawca nie powinien czynić tego samodzielnie, na pewno nie bez zgody pracownika, ale powinien wówczas wezwać policję. Planowane zmiany mają na celu umożliwienie przeprowadzania takich kontroli przez pracodawcę, w tym również kontroli prewencyjnych, ale powinno to dotyczyć określonych grup pracowników. Możliwe, że wprowadzone zmiany poprawią bezpieczeństwo w zakładzie pracy, choć dopiero w przyszłości poznamy efekty wprowadzonych przepisów.