Rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron

• 2024-01-30
• Autor: r.pr. Eliza Polachowska

Zapewne wielu z nas słyszało o możliwości rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron. Nie wiemy jednak dokładnie, na czym to polega i kto może skorzystać z takiego sposobu zakończenia stosunku pracy. Powszechniejsze są bowiem zwolnienia dyscyplinarne (bez wypowiedzenia) i za wypowiedzeniem. W dzisiejszym artykule szerzej omówimy zagadnienia związane z porozumieniem stron jako jednym z czterech trybów rozwiązania łączącego nas z pracodawcą stosunku pracy.

Porozumienie stron – na czym polega i komu przysługuje?

Porozumienie stron nie bez powodu zostało umieszczone przez ustawodawcę na pierwszej pozycji jako jeden z czterech sposobów rozwiązania umowy o pracę. To oznacza, że na gruncie prawa pracy jest to najbardziej pożądana metoda zakończenia łączącego strony stosunku prawnego, a zarazem najmniej konfliktowa. Rozwiązanie umowy za porozumieniem stron to zgodne oświadczenie woli pracownika i pracodawcy o zakończeniu stosunku pracy w określonym w porozumieniu terminie. Można powiedzieć, że jest to swoistego rodzaju umowa między stronami, w której czynią one dowolne ustalenia dotyczące jej rozwiązania. W tym trybie można zakończyć każdą umowę o pracę: na okres próbny, na czas nieokreślony, na czas określony. Stosowany jest on również przy zwolnieniach grupowych w oparciu o przepisy ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Na mocy porozumienia stron można rozwiązać stosunek pracy także z nauczycielem mianowanym. Stanowi o tym wprost art. 23 ust. 4 pkt 1 Karty Nauczyciela.

Warunki formalne rozwiązania umowy za porozumieniem stron

Przepisy Kodeksu pracy (K.p.) nie wymagają, aby rozwiązanie umowy o pracę w trybie porozumienia stron zostało udokumentowane w formie pisemnej. Jednakże oczywistym jest, że dla celów dowodowych lepiej jest spisać porozumienie na piśmie. Aby doszło do skutecznego ustania stosunku pracy w powyższy sposób, pracodawca i pracownik mogą spotkać się i spisać zgodne oświadczenia woli na piśmie albo jedna ze stron (pracodawca lub pracownik) złoży drugiej stronie ofertę rozwiązania umowy za porozumieniem stron. W takim przypadku adresat oferty jest zobowiązany przyjąć ją najpóźniej w dacie oznaczonej w porozumieniu jako dzień ustania stosunku pracy. Niewyrażenie zgody przez którąkolwiek ze stron na taki sposób rozwiązania stosunku prawnego powoduje jego bezskuteczność. Najprostsze porozumienie stron w sprawie rozwiązania umowy o pracę zawiera:

• datę zawarcia umowy;
• strony umowy;
• zgodne oświadczenie stron, że z dniem (należy określić datę) rozwiązują na mocy porozumienia stron umowę o pracę (podać rodzaj umowy) zawartą w dniu (data);
• podpisy stron.

W porozumieniu strony mogą ustalić ponadto, czy pracownik wykorzysta przysługujący mu urlop wypoczynkowy. W przypadku niewykorzystania urlopu w całości lub w części pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny. Umowa o pracę rozwiązuje się z dniem zawarcia porozumienia bądź w dacie oznaczonej w nim jako dzień ustania stosunku pracy. Nie obowiązują tu terminy wypowiedzenia jak w przypadku rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem. Nie trzeba również podawać przyczyny zakończenia stosunku prawnego w trybie porozumienia stron ani konsultować tego faktu ze związkami zawodowymi. Oświadczenie pracodawcy bądź pracownika wyrażające wolę rozwiązania umowy za porozumieniem stron może zostać odwołane w myśl przepisów Kodeksu cywilnego. Jednakże, aby odwołanie było skuteczne, musi dojść równocześnie z oświadczeniem o rozwiązaniu umowy lub wcześniej.

Konsekwencje rozwiązania umowy za porozumieniem stron

Fakt, iż w porozumieniu stron nie trzeba podawać przyczyny rozwiązania umowy ani konsultować tego ze związkami zawodowymi, powoduje, że strony mogą w prosty i bezkonfliktowy sposób zakończyć łączący je stosunek pracowniczy. Z drugiej jednak strony pracownik pozbawia się pewnych uprawnień przewidzianych w Kodeksie pracy w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę bądź niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia. Powoduje to, że pracownik nie może odwołać się do sądu od rozwiązania umowy za porozumieniem stron. Tym bardziej nie może żądać przywrócenia do pracy albo uznania wypowiedzenia za bezskuteczne. Jeśli pracownik uchylił się od skutków prawnych złożonego wcześniej oświadczenia o rozwiązaniu stosunku pracy, może wystąpić do sądu z powództwem o ustalenie istnienia stosunku pracy bądź o dopuszczenie do pracy. Ponadto zgodnie z przepisami ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy bezrobotny, który w okresie sześciu miesięcy przed zarejestrowaniem się w powiatowym urzędzie pracy rozwiązał stosunek pracy na mocy porozumienia stron, nabywa prawo do zasiłku dla bezrobotnych dopiero po upływie 90 dni od dnia zrejestrowania się w PUP. Wyjątek stanowi sytuacja, w której porozumienie stron nastąpiło z powodu upadłości, likwidacji pracodawcy lub zmniejszenia zatrudnienia z przyczyn dotyczących zakładu pracy albo rozwiązanie stosunku pracy na mocy porozumienia stron nastąpiło z powodu zmiany miejsca zamieszkania. Dla pracownika negatywną konsekwencją ze względu na brak okresu wypowiedzenia jest okoliczność, że nie przysługują mu dni wolne na poszukiwanie nowej pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

Wady oświadczenia woli w zakresie porozumienia stron

Artykuł 300 Kodeksu pracy odsyła do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu cywilnego w zakresie nieunormowanym przepisami prawa pracy. Na tej podstawie pracownik może uchylić się od skutków prawnych złożonego pracodawcy oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę na mocy porozumienia stron, stosując odpowiednio przepisy K.c. o wadach oświadczenia woli. Z reguły będą to przepisy dotyczące oświadczenia woli złożonego w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli oraz groźby bezprawnej i błędu. W przypadku pierwszej wady oświadczenie woli będzie nieważne. Kodeks cywilny wymienia tu chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy, a także inne, nawet przemijające zaburzenia czynności psychicznych. Przykładem może być stan upojenia alkoholowego, głodu narkotycznego bądź odurzenia narkotykami. Groźba bezprawna i błąd powodują, że pracownik może uchylić się od skutków prawnych złożonego oświadczenia. Groźbę definiuje się jako stan powodujący obawę, iż osobie składającej oświadczenie lub innej osobie może grozić poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Błąd musi dotyczyć treści czynności prawnej i być istotny. To oznacza, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu, to nie złożyłby oświadczenia tej treści. W orzecznictwie podkreśla się na możliwość powoływania się przez kobietę na błąd, jeżeli w momencie składania oświadczenia woli nie wiedziała, że jest w ciąży. Mamy wówczas do czynienia z błędem co do okoliczności faktycznych, w jakich złożono oświadczenie. Jak widać, nawet zgodny sposób ustania stosunku pracy między stronami może powodować konieczność zasięgnięcia fachowej porady prawnika w tej materii.

Podsumowując: porozumienie stron jest najbardziej bezkonfliktowym sposobem na zakończenie łączącego strony stosunku pracy, jeżeli wynika z ich zgodnej, nieprzymuszonej woli.