Władza rodzicielska czyli podejmowanie decyzji w sprawach dotyczących dziecka

• 2024-01-22
• Autor: Joanna Korzeniewska

Główną cechą władzy rodzicielskiej jest możliwość podejmowania decyzji w sprawach dotyczących dziecka. Chodzi tu o całokształt jego spraw, czyli o zdrowie, leczenie, edukację, zajęcia dodatkowe, wychowanie, religię, a także o majątek dziecka. Nie oznacza to, że władza rodzicielska jest absolutna i nieograniczona, zasadniczo jednak nie jest to kontrolowane, a o ile nie zajdą przesłanki uzasadniające podejrzenie, że władza rodzicielska sprawowana jest w sposób nieodpowiedni. Szerzej o różnych aspektach władzy rodzicielskiej w dzisiejszym artykule.

Podstawowe cechy władzy rodzicielskiej i jej elementy

Zasadniczo wyróżnia się trzy aspekty władzy rodzicielskiej:

• piecza nad osobą dziecka (obejmuje ona wspomniane aspekty, jak edukacja, zdrowie, wychowanie),
• piecza nad majątkiem dziecka,
• reprezentacja dziecka.

Władza rodzicielska wiąże się również nie tylko z uprawnieniami do decydowania o osobie i majątku dziecka, ale nakłada także obowiązki związane z wychowaniem dziecka, pieczą nad nim, odpowiednim traktowaniem. Obejmuje ona również obowiązek utrzymania dziecka, zapewnienia mu odpowiednich warunków życiowych, bytowych, w tym także do odpowiedniego rozwoju. Rodzice powinni wysłuchiwać dzieci i w miarę możliwości uwzględniać ich rozsądne życzenia, o ile ich wiek, rozwój i rozsądek na to pozwalają. Dziecko zaś powinno być posłuszne wobec rodziców. Reprezentacja dziecka dotyczy różnych spraw sądowych, urzędowych, w których stroną jest małoletni. Małoletni może być podmiotem w postępowaniu, chociażby w sprawie dotyczącej nabycia spadku czy też o alimenty. Nie może jednak sam występować w sądzie w swoim imieniu, dlatego też zawsze reprezentuje go przynajmniej jedno z rodziców, choć w pewnych sytuacjach powołuje się kuratora dla małoletniego, jednak jest to wyjątkiem, a zasadniczo dziecko jest reprezentowane przez rodzica, jednakże musi mu przysługiwać władza rodzicielska.

Władza rodzicielska rodziców żyjących w rozłączeniu

Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom od urodzenia dziecka aż do chwili osiągnięcia przez nie pełnoletniości. Wówczas wygasa ona z mocy prawa. Na mocy ustawy ma ją każdy rodzic do chwili, kiedy zostanie jej pozbawiony lub też będzie ona ograniczona na mocy orzeczenia sądu rodzinnego. Dotyczy to nie tylko rodziców pozostających w związku małżeńskim lub też nieformalnym, ale również i tych, którzy się rozstali, czyli są w rozłączeniu. Władza rodzicielska przysługuje z mocy ustawy, nie ma potrzeby wydawać w tym względzie jakiegokolwiek orzeczenia czy decyzji. Ma ona taki sam zakres dla obojga rodziców, jednakże w związku z tym często powstają różne problemy i kontrowersje. Zazwyczaj (rzadko zdarza się, aby było inaczej) dziecko zamieszkuje z jednym z rodziców, więc to ten z rodziców sprawuje bieżącą pieczę nad osobą dziecka, dba o jego wychowanie i kształcenie. Póki rodzice mimo rozłąki działają zgodnie, nie ma potrzeby wydawania jakichkolwiek rozstrzygnięć dotyczących władzy rodzicielskiej, jednakże w razie sporów może stać się konieczne wszczęcie postępowania celem uregulowania tej sytuacji i zniwelowania sporów.

Istnieje błędne przekonanie, że dziecko z założenia ma być z matką, a ojciec ma ograniczoną władzę rodzicielską. Nie jest to prawdą. Dopóki sąd nie postanowi inaczej, obydwoje rodzice mają takie same prawa i taki sam zakres władzy rodzicielskiej. Nie ma przeszkód natury prawnej, by sprawowali ją obydwoje. Jeśli rodzice byli małżeństwem, wówczas w wyroku rozwodowym sąd dokonuje rozstrzygnięć dotyczących władzy rodzicielskiej. Decyduje wówczas, gdzie będzie miejsce zamieszkania dziecka oraz o kwestiach dotyczących władzy. Miejsce zamieszkania dziecka nie oznacza, iż sąd ustala konkretny adres, pod którym dziecko ma mieszkać, ale chodzi o określenie, z którym z rodziców dziecko ma mieszkać. Sąd również określa, komu i w jakim zakresie ma przysługiwać władza rodzicielska. Sąd może pozostawić ją obojgu rodzicom i powierzyć wykonywanie jednemu z nich (temu, z którym dziecko zamieszka), ograniczyć jednemu z nich, ograniczyć obojgu, pozbawić władzy rodzicielskiej jednego z rodziców lub też oboje. Decyzja zależy od indywidualnych okoliczności i danego przypadku, sąd powinien zawsze kierować się dobrem dziecka.

Rodzicom żyjącym w rozłączeniu przysługują takie same uprawnienia i taki sam zakres władzy rodzicielskiej do chwili, kiedy sąd postanowi inaczej. Władza ta przysługuje z mocy prawa, jednak niejednokrotnie sąd musi wydać orzeczenie dotyczące sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej lub też jej ograniczenia.

Zobacz też: Prawo dziadków do widzenia wnuków

Ograniczenie władzy rodzicielskiej jednemu lub obojgu rodzicom

Czasem dochodzi do sytuacji, że sąd decyduje się na ograniczenie władzy rodzicielskiej jednemu lub obojgu rodzicom. Nie określono wprost katalogu sytuacji, kiedy może dojść do ograniczenia władzy rodzicielskiej, gdyż są różne sytuacje i trudno przewidzieć wszystkie okoliczności i przypadki, które mogą doprowadzić do uznania, że wymaga tego dobro dziecka. Sąd podejmuje taką decyzję, jeśli uzna, że dobro dziecka jest zagrożone. Mogą to być różne sytuacje, na przykład alkoholizm, choroby, nieporadność rodzica, problemy wychowawcze. Zasadniczo chodzi o sytuację, kiedy władza rodzicielska jest wykonywana w sposób niewłaściwy i zagraża to dobru dziecka. Sąd ma bardzo dużo możliwości do wyboru, a należą do nich m.in.:

• zobowiązanie rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania (np. może to być praca z asystentem rodziny, skierowanie dziecka do placówki wsparcia dziennego albo też skierowanie rodziców z dzieckiem do specjalisty zajmującego się terapią rodzinną, poradnictwem,
• określenie, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu,
• poddanie wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego;
• skierowanie dziecka do organizacji zajmującej się przygotowaniem zawodowym lub częściową pieczą nad dziećmi,
• umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej czy też w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej.

Katalog ten nie jest jednak wyczerpujący, gdyż oprócz tego sąd ma inne możliwości, zależnie od tego, co uzna za najlepsze dla dziecka w danej sytuacji. Decyzje te nie są też podjęte raz na zawsze, gdyż istnieje możliwość zmiany tych zarządzeń. Władza rodzicielska może zostać przywrócona w pełni, jeśli rodzic wykaże, że nie ma już podstaw do ograniczenia, bądź też można zmienić sposób ograniczenia na bardziej lub mniej poważny, np. zmieniać umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej na poddanie władzy rodzicielskiej nadzorowi kuratora sądowego czy też odwrotnie.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej rodzica

W wyjątkowych przypadkach zdarza się, że konieczne i zasadne jest pozbawienie jednego lub obojga rodziców władzy rodzicielskiej. Może do tego dojść w następujących sytuacjach:

• gdy sprawowanie władzy rodzicielskiej doznaje trwałej przeszkody,
• władza rodzicielska jest nadużywana,
• rodzic w sposób rażący zaniedbuje swoje obowiązki względem dziecka.

Jako przykład trwałej przeszkody można podać przypadek, kiedy rodzic został skazany na wyrok długoletniego pozbawienia wolności. Władza może zostać określona jako nadużywana w sytuacji, gdy rodzic znęca się nad dzieckiem, daje mu zły przykład, jest alkoholikiem, stosuje przemoc psychiczną lub fizyczną. Są to najbardziej jednoznaczne i najprostsze przypadki, jednak mogą wystąpić również i inne sytuacje. Może to równie dobrze być sytuacja, gdy rodzic znęca się nie nad dziećmi, ale nad drugim z rodziców lub też dokonuje czynów przestępczych i demoralizuje dziecko. Najczęściej jednak rodzic jest pozbawiany władzy rodzicielskiej z powodu długotrwałego zaniedbywania. Jest to sytuacja, gdy rodzic nie widuje się z dzieckiem, nie interesuje się nim, nie płaci także alimentów, co stanowi kolejny przejaw braku dbałości o dziecko. Również i tutaj nie ma określonego katalogu przypadków, kiedy może dojść do pozbawienia władzy rodzicielskiej, jako że jest dużo możliwości, które trudno z góry przewidzieć.

Władza rodzicielska to relacja między rodzicami i dziećmi, zespół praw i obowiązków. Rodzice mają prawo do podejmowania decyzji dotyczących życia, osoby, zdrowia i majątku dziecka, a także mają obowiązek pieczy nad nim i zapewnienia mu właściwej opieki oraz utrzymania. Rodzicom przysługuje taka sama władza rodzicielska, chyba że sąd wyda inne orzeczenie. Jeśli dobro dziecka jest zagrożone, sąd ograniczy władzę rodzicielską, a jeśli np. rodzic jej nadużywa lub rażąco zaniedbuje dziecko, wówczas może jej zostać pozbawiony.