Zwolnienie i wyłączenie składników majątku spod egzekucji

• Autor: Marcin Sądej

Prowadzone wobec dłużnika postępowanie egzekucyjne zawsze jest dla niego uciążliwym obowiązkiem podatkowym. Warto zatem wiedzieć, że możliwe jest zwolnienie pewnych składników majątku spod egzekucji. Ponadto w naszym dzisiejszym artykule zajmiemy się kwestią porównania instytucji zwolnienia oraz wyłączenia spod egzekucji.

Na czym polega zwolnienie spod egzekucji?

Zwolnienie spod egzekucji doczekało się własnej definicji zawartej w art. 1a pkt 21 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (PEA). Zgodnie z tym przepisem poprzez zwolnienie spod egzekucji rozumie się niepodejmowanie lub odstąpienie od egzekucji z całości lub części składników majątkowych zobowiązanego.

Bardzo istotny w kontekście instytucji zwolnienia spod egzekucji jest również art. 13 ustawy PEA. W myśl bowiem tego przepisu organ egzekucyjny, na wniosek zobowiązanego i ze względu na jego ważny interes, może zwolnić, na czas oznaczony lub nieoznaczony, z egzekucji w całości lub części określone składniki majątkowe zobowiązanego. Na postanowienie w sprawie zwolnienia z egzekucji składników majątkowych zobowiązanego służy zobowiązanemu zażalenie.

Jak zatem widać, zwolnienie spod egzekucji jest inicjowane wnioskiem osoby zobowiązanej. Nie jest to zatem instytucja stosowana z urzędu. Ponadto wnioskodawca musi wykazać istnienie ważnego interesu, gdyż jest to ustawowy warunek zwolnienia spod egzekucji określonych składników majątku.

Co równie ważne, przepis posługuje się zwrotem „może zwolnić”. Wykładnia językowa przepisu prowadzi zatem do wniosku, że nawet gdy zobowiązany wykaże istnienie swojego ważnego interesu, to organ egzekucyjny ma swobodę uznaniową co do zwolnienia spod egzekucji. Mówiąc inaczej, nawet gdy ów ważny interes dłużnika wystąpi, to organ i tak może wydać postanowienie odmowne. W takim przypadku zobowiązany ma prawo do złożenia zażalenia na tego typu postanowienie.

Forma zwolnienia ma kształt elastyczny, ponieważ zwolnieniu mogą podlegać wszystkie bądź tylko niektóre składniki majątku zobowiązanego. Ponadto różnie może zostać określony czas, na jaki zastosowano zwolnienie – przepis określa bowiem, że może to nastąpić na czas określony lub nieokreślony.

Wyłącznie spod egzekucji

Zupełnie innym przypadkiem jest wyłączenie spod egzekucji. W tym zakresie możemy wyróżnić zarówno ustawowe wyłączenia, jak i wyłączenia na żądanie.

Pierwsza grupa wyłączeń ustawowych, które są stosowane z mocy samego prawa, została określona w art. 8 ustawy PEA. Możemy tam przeczytać, że nie podlegają egzekucji administracyjnej:

1) przedmioty urządzenia domowego, pościel, bielizna i ubranie niezbędne dla zobowiązanego i będących na jego utrzymaniu członków rodziny, a także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu;

2) zapasy żywności i opału, niezbędne dla zobowiązanego i będących na jego utrzymaniu członków rodziny na okres 30 dni;

3) jedna krowa lub dwie kozy albo trzy owce, potrzebne do wyżywienia zobowiązanego i będących na jego utrzymaniu członków rodziny, wraz z zapasem paszy i ściółki do najbliższych zbiorów;

4) narzędzia i inne przedmioty niezbędne do pracy zarobkowej wykonywanej osobiście przez zobowiązanego, z wyłączeniem środka transportu, oraz surowce niezbędne do tej pracy na okres 7 dni;

5) przedmioty niezbędne do pełnienia służby przez zobowiązanego lub do wykonywania przez niego zawodu;

6) pieniądze w kwocie 760 zł;

7) wkłady oszczędnościowe złożone w bankach;

8) oszczędności członka kasy złożone w kasie w wysokości określonej przepisami ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych;

9) dokumenty osobiste, po jednej obrączce zobowiązanego i jego współmałżonka, wykonanej z metali szlachetnych, ordery i odznaczenia oraz przedmioty niezbędne zobowiązanemu i członkom jego rodziny do nauki lub wykonywania praktyk religijnych, a także przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane znacznie poniżej ich wartości, a które dla zobowiązanego mają znaczną wartość użytkową;

10) kwoty otrzymane na pokrycie wydatków służbowych, w tym kosztów podróży i wyjazdów – jeżeli egzekucja ma na celu zaspokojenie roszczeń z innych tytułów niż roszczenia z tytułu alimentów, w tym należności budżetu państwa z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów;

10a) 50% kwot diet otrzymanych na pokrycie wydatków służbowych, w tym kosztów podróży i wyjazdów – jeżeli egzekucja ma na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów, w tym należności budżetu państwa z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów;

11) kwoty otrzymane jako stypendia;

12) (uchylony);

13) rzeczy niezbędne ze względu na ułomność fizyczną zobowiązanego lub członków jego rodziny;

14) kwoty otrzymane z tytułu obowiązkowych ubezpieczeń majątkowych;

15) środki pochodzące z dotacji przyznanej z budżetu państwa na określone cele i znajdujące się na wyodrębnionym rachunku bankowym prowadzonym dla obsługi bankowej dotacji oraz środki pochodzące z programów finansowanych z udziałem środków;

16) rzeczy służące w kościołach i innych domach modlitwy do odprawiania nabożeństwa lub do wykonywania innych praktyk religijnych albo będące obiektami kultu religijnego, choćby były kosztownościami lub dziełami sztuki.

17) sumy przyznane orzeczeniem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, jeżeli egzekwowana wierzytelność przysługuje Skarbowi Państwa.

Przechodząc natomiast do kwestii wyłączenia spod egzekucji na żądanie, należy odnieść się do treści art. 38 ustawy PEA. Przepis podaje, że kto, nie będąc zobowiązanym, rości sobie prawa do rzeczy lub prawa majątkowego, z którego prowadzi się egzekucję administracyjną, może wystąpić do organu egzekucyjnego – w terminie czternastu dni od dnia uzyskania wiadomości o czynności egzekucyjnej skierowanej do tej rzeczy lub tego prawa – z żądaniem ich wyłączenia spod egzekucji, przedstawiając lub powołując dowody na poparcie swego żądania.

Organ egzekucyjny rozpozna żądanie i wyda postanowienie w sprawie wyłączenia w terminie czternastu dni od dnia złożenia żądania. Termin ten może być przedłużony o dalsze czternaście dni, gdy zbadanie dowodów w tym terminie nie było możliwe. Do czasu wydania postanowienia w sprawie wyłączenia organ egzekucyjny zaniecha dalszych czynności egzekucyjnych w stosunku do rzeczy lub prawa majątkowego, których wyłączenia żądano; jednakże dokonane czynności egzekucyjne pozostają w mocy.

W dalszych przepisach czytamy, że jeżeli w egzekucji obowiązku o charakterze niepieniężnym rzecz lub prawo majątkowe, których wyłączenia spod egzekucji żądano, zostały również objęte środkiem egzekucyjnym wskazanym przez wierzyciela, organ egzekucyjny doręcza mu postanowienie o wyłączeniu. Na to postanowienie przysługuje wierzycielowi zażalenie. Do czasu rozstrzygnięcia zażalenia dokonane czynności egzekucyjne pozostają w mocy.

Różnica pomiędzy zwolnieniem a wyłączeniem z egzekucji

Podsumowując, należy wskazać, że pomimo zbieżności znaczenia językowego, w świetle regulacji ustawy PEA pojęcie zwolnienia oraz wyłączenia spod egzekucji nie są tożsame.

Zwolnienie to instytucja funkcjonująca w oparciu o wniosek złożony przez dłużnika, który dodatkowo musi wykazać istnienie ważnego interesu. Natomiast w przypadku wyłączenia spod egzekucji mamy do czynienia z dwiema postaciami. Po pierwsze, możemy wyróżnić wyłączenie ustawowe stosowane i respektowane przez organy egzekucyjne z mocy prawa. Po drugie, możemy także wyróżnić wyłączenie na żądanie. Co jednak bardzo istotne, z takim żądaniem występuje osoba, która nie jest dłużnikiem, lecz rości sobie prawa do rzeczy lub prawa majątkowego, z którego prowadzi się egzekucję administracyjną.